Jaargang 55 Nummer 1

Pokrof 1 9 ogenschijnlijk niet eens de slechtste, om een categorie te vinden waarin men hem kon plaat- sen. Tenslotte is veel van Skovoroda’s mentale uni- versum nauw verbonden met het Slavisch-or- thodoxe christendom. Van demonastieke tradi- tie van dit Slavisch-orthodoxe christendom heeft hij zich echter gedistantieerd. Volgens hem was deze traditie ook niet meer dan een middel om mensen via het heilige of via de godsdienst terug de wereld in te lokken. Een echte ‘starets’ wilde de zogeheten starcsik ook niet zijn... Vorming Hryhorij Savyc (in de Russische schrijfwijze: Grigorij Savvic) Skovoroda werd op 3 decem- ber 1722 in de Oekraïense provincie Poltava ge- boren, in een dorp Cernuchy geheten. Gezien zijn naam kwam hij waarschijnlijk uit een ge- goede familie van kozakken. ( skovoroda bete- kent in het Oekraïens en het Russisch ‘(braad)- pan’; onder kozakken waren dergelijke enigs- zins kolderieke namen tamelijk wijd verbreid.) Lezen en schrijven, rekenen en kerkzang leer- de hij op de dorpschool. Vanaf 1734, dus vanaf zijn twaalfde levensjaar, zette hij zijn opleiding voort op de Mohyla-Academie in Kiev, die zo’n honderd jaar tevoren door de bisschop van Kiev, Peter Mohyla, opgericht was. Op dat mo- ment was die academie een van de belangrijk- ste opleidingsinstituten in de Slavisch-ortho- doxe wereld. Haar onderwijscurriculum leek op dat van de jezuïetenscholen, met als basis enkele hoofdgeschriften van de westerse scho- lastiek, echter met een duidelijk Orthodox ac- cent. Het onderwijs bevatte de vakken logica, dialectiek, en retoriek, en verder muziek. Veel tijd werd aan bidden en vrome oefeningen be- steed. Over het algemeen had het Latijn hier een zeker overwicht, wat onder andere Skovo- roda’s zwakke kennis van het Grieks zou ver- klaren. Zijn opleidingstijd duurde hier tot 1741. Daarna werd hij vanwege zijn muzikale talent naar St. Petersburg gezonden om daar zanger te worden in het koor van het tsaristische hof. Hij nam daar deel aan de kroning van de nieu- we keizerin Elisabeth I. In het studiejaar 1744/45 vervolgde hij zijn studies in Kiev. Tot op vandaag is het niet helemaal duidelijk of hij daarna op studiereis vertrok, en ook niet waar deze reis dan naar toe geweest zou zijn. Pas vanaf 1753 wordt Skovoroda weer zichtbaar voor de historici, en is hij tot 1769 in verschil- lende posities als docent of huisleraar aan te treffen. Geestelijkeweg Zijn innerlijke weg is intussenmeer enmeer als een “afwending van de wereld” te beschrijven. Na 1769 trok hij zich enige tijd in de eenzaam- heid terug, en daarna begon hij een rondtrek- kend leven door de Oekraïne. Deze “afwending van de wereld” betekende voor Skovoroda ech- ter geen vlucht voor mensen. Hij heeft nooit de contacten met zijn medemensen verbroken, zoals een echte eremiet dat wel gedaan zou hebben, maar hij vestigde zich voortaan ner- gens meer vast. Hij bezocht kloosters en was te gast bij vrienden, van wie sommigen een eindje met hemmeeliepen. Op die manier ontstond al tijdens zijn leven een kring van aanhangers, of- schoon hij dat mogelijk niet graag zag. Skovo- roda was in staat om op een bijzondere manier in gesprek te gaan met mensen, en zo tot een fi- losofische dialoog met anderen te komen. Zijn nagelaten geschriften (Skovoroda overleed op 9 november 1794, niet ver van Charkiv) hebben daardoor vaak de vorm van wijsgerige gesprek- ken. Een dergelijke uitwerking op mensen heeft eigenlijk alleen maar iemand die op een speciale manier zijn gesprekspartner serieus neemt – niet iemand die alleen maar onper- soonlijke waarheden verkondigt. Zonder twij- fel was voor Skovoroda het innerlijk van de mens, zijn hart en zijn geluk, van groter belang dan abstracte wetenschap. Dat bepaalt ook zijn specifieke verhouding tot de Verlichting en de triomf van de objectieve wetenschappen in zijn tijd. De kritiek die hij daarop heeft, is ook grotendeels te verbinden met het Orthodoxe christendom. Daarin moesten de wetenschap- pen vooral “dienaressen van de meesteres” zijn, dus van de wijsheid in God, van de kennis vanGod en van zichzelf. Postzegel uit de Sovjet- Unie bij Skovoroda’s 250ste geboortejaar (1972). ^ ^ ^ ^ ^