Jaargang 54 Nummer 5

Pokrof 1 3 Wat God ons opdroeg te maken Iosif Volotskij over de iconen Iosif van Volokolamsk (1439-1515) is voor- al bekend door zijn uitspraak: “De tsaar is van nature gelijk aan alle mensen, maar zijn gezag is gelijk aan dat van de aller- hoogste God”. Was hij alleen maar de ver- dediger van een autoritair regime? In dit artikel gaat Dolf Bruinsma in op Iosifs opvattingen over het iconenschilderen. I n de twaalfde tot de veertiende eeuw kende Rusland een enorme bloei van het kloosterle- ven – denk aan de invloed van Sergij van Rado- nezj. Dit bracht ook een grote bezitsuitbreiding met zich mee, vooral de kloosters kwamen in be- zit van grote stukken land. Er waren mensen die deze groeien- de rijkdom van de kerk afkeurden omdat zij ten koste ging van de spiri- tualiteit. Deze beweging, die vooral aanhangers telde onder een ketterse judaïserende stroming, was afkom- stig uit Novgorod. 1 Ook de figuur van de geleerde monnik en kluize- naar Nil Sorskij (1433-1508), een hesychast, die wilde dat de kerk weer terugkeerde naar ascese en mystiek, schaart zich onder de te- genstanders van kerkbezit. Iosifljiani Tegenover bovengenoemde bewe- ging zien we de beweging van de Io- sifljani , genoemd naar Iosif , de abt van Volokolamsk (1439-1515), Deze Iosif wordt meestal Iosif Volotskij genoemd. Iosif verdedigde juist het kerkbezit, “de rijkdom van de kerk is de rijkdom van God”, zo was hij van mening. Rijkdom betekent een krachtiger maatschappe- lijke positie voor de kerk. De Iosifljani stonden ook een actieve samenwerking met de wereldlij- ke macht voor. Iosif was bevriend met de groot- vorst van Moskou, en de Russische tsaren zagen hem als hun patroon. Het probleem was wel de zelfstandigheid van de kerk te verdedigen tegen de wereldlijke heersers. Beide personen, Nil Sorkskij en Iosif Volotskij, kregen hun aanhangers, die tegenover elkaar kwamen te staan. Tijdens een concilie in 1503 werden de opvattingen van Nil Sorskij over het kerkbezit afgewezen, en de judaïserenden wer- den bloedig vervolgd. De discussie over de vraag of hier de kerk te veel deel uitmaakte van een de- Iosif Volotskij (1439-1515), auteur van Bericht aan de Iconenschilder en voor- stander van kerkelijk bezit (“De rijkdom van de kerk is de rijkdom van God”). 1 De stroming van de Judaïserenden ging terug tot de eerste eeuw na Christus, en kenmerkte zich door Joodse en gnostische elementen.