Jaargang 54 Nummer 4

Pokrof 1 9 bezoek in 1976 gezegd, de kerk van de Oekraïners. Na de oorlog werd het een rooms- katholiek kerkgebouw. Het Poolse woord ‘cer- kiew’ [spreek uit: tserkjev ] wordt voor Orthodoxe en Grieks-katholieke kerkgebou- wen gebruikt, voor andere kerkgebouwen gebruikt men het woord ‘kos´ciól’ [ kosj-tsjoel ]. In de jaren dat ik later in Wara kwam, werd me langzamerhand duidelijk wat zich in het dorp- je en heel Zuid-oost-Polen had afgespeeld. Voorbij het multiculturele leven Mijn vader Adam Skubisz is in Drohobycz geboren, ten zuidwesten van Lwów, nu Lviv, in West-Oekraïne. Voor de oorlog lag dat gebied in Polen. Mijn vader vertelde ons graag over het kleurrij- ke multiculturele leven van dat provinciestad- je. Later las ik ook over die sfeer van Droho- bycz in de boeken van een van de grote Poolse schrijvers, Bruno Schulz, die zo prachtig in het Nederlands is vertaald door Karol Lesman (B. Schulz, Verzameld werk , Amster-dam 2006). Er woonden Joden, Oekraïners, Polen, Duitsers, Russen, Armeniërs, in een sfeer van goede ver- houdingen. Ook in Milo Anstadt’s herinnerin- gen van zijn jeugd in Lwów herken ik wat mijn vader ons als kinderen beschreef (zie: M. Anstadt, Kind in Polen , Amsterdam 1982). Mijn vader vertelde ook, maar toen waren we al ouder, over hoe de nazi’s al voor de Tweede Wereldoorlog onrust stookten tussen vooral Polen en Oekraïners. Later las ik hoe in de oorlog zelf het Duitse leger doorging met het ophitsen van beide bevolkingsgroepen, wat leidde tot massale onderlinge slachtingen. Men zou kunnen spre- ken van een onofficiële Pools-Oekraïense oor- log tussen 1942-1947, een oorlog tussen rooms- katholieke Polen en het ondergrondse Oekraïense Verzetsleger , dat streed voor een onafhankelijk Oekraïne. Oekraïners zijn gedeeltelijk Grieks-katholiek, vooral in het westen van het huidige Oekraïne, en gedeelte- lijk Orthodox. Voeg daarbij, om de tragiek en de complexiteit weer te geven, dat de relaties tussen de Grieks-katholieke en de Orthodoxe kerken – zacht gezegd – gekenmerkt werden en worden door een immense vervreemding. Sinds Orthodoxen zich bij Rome aansloten (Unie van Brest 1596), zijn deze geünieerden of Grieks-katholieken “verraders” in de ogen van de Orthodoxie. Voor haar bestaat de Grieks-katholieke Kerk gewoon niet, ofschoon ze het bestaan ervan niet kan ontkennen en er ook op allerlei manieren overleg of ruzie is over praktische kwesties. Etnische zuiveringen De Pools-Oekraïense twisten eindigden in 1947, radicaal! Hoe zat dat? In 1945 werd het Verdrag van Jalta uitgevoerd. Als gevolg daar- van zijn 9 miljoen Duitsers verdreven uit voor- malige Duitse gebieden. Uit het voormalige oosten van Polen, vanaf 1945 bij de Sovjet-Unie getrokken, werden 2 miljoen Polen verdreven. Zij bevonden zich na het trekken van de nieuwe grenzen tussen Polen en de Sovjet-Unie, aan de Sovjet-zijde, maar konden daar niet blijven wonen. Deze etnische zuiveringen konden onder regie van Stalin uitgevoerd worden met de zegen van Churchill en Roosevelt en hun opvolgers. Wat in Nederland en België nauwe- lijks bekend is, zijn de gedwongen volksverhui- zingen van Oekraïners die na het trekken van de nieuwe grens tussen Polen en de Sovjet- Unie, nog steeds aan de Poolse kant woonden. Zij werden gedeporteerd richting Sovjet-Unie. Ook de Oekraïners uit Wara, mijn grootvaders geboortedorp, trof dit lot. Niet alle Oekraïners in het nieuwe Zuid-oosten van Polen lieten zich zomaar de grens over zet- ten. Ondergronds opererende eenheden van het Oekraïense Verzetsleger , bleven zich inzet- ten voor een vrij Oekraïne, los van Polen én de Sovjet-Unie. Interieur van een Pools-orthodoxe kerk. (Foto: E. Skubisz) /