Jaargang 54 Nummer 3

POKROF 16 “Ik heb heel bewust gekozen om het promotieonderzoek te doen in Kampen, bij Gerrit Neven. De reden was zijn ongelooflijke ver- mogen om mij in mijn vrijheid te laten. Hij was altijd bereid om in mijn gedachtengang, mits door mij goed beargumenteerd, mee te gaan. In mijn besprekingen zet ik elke keer een concrete Dostojevski- passage naast een bespreking bij Thurneysen of Barth. Dan blijkt dat zij Dostojevski’s religieuze opvattingen en zijn visie op de mens hebben miskend; dat deze miskenning tekenend is voor de manier waarop zij ook andere schrijvers en denkers behandel- den; en dat hun benaderingswij- ze berust op een inconsequente omgang met hun Godsbegrip en, daarmee samenhangend, op een onjuiste antropologie (weten- schappelijke leer over de mens, DB).” Wat vindt u van de opmerking: Personen als bij Dostojevski kom je in het normale leven nooit tegen? “Ik ben het met deze opmerking niet eens: ik ken persoonlijk allerlei Dostojevski-personages in levenden lijve.” Moest u in uw jeugd Dostojevski lezen? “Dostojevski is sinds mijn jeugd mijn favoriete schrijver. Die heb ik gelezen nog voordat hij op het verplichte schoolprogramma voorkwam. Op de Sovjetschool uit mijn jeugd leerde je over een Dostojevski die in de romans, bij- voorbeeld in De broers Kara- mazov, zijn eigen ’atheïstische’ gedachten heeft verbeeld in de rebellie tegen God van het perso- nage Ivan Karamazov, en die het lichaam van de overleden starets liet stinken om het geloof (in wonderen) belachelijk te maken. Dostojevski’s vermeende atheïs- me was de enige voorwaarde waaronder zijn romans op de literatuurlijst van de middelbare school mochten voorkomen. Na de perestrojka dreigt het volgens mij naar de andere kant scheef te groeien: Dostojevski wordt voor- namelijk aangehaald als een strikt Orthodoxe schrijver.” Verwijst de hoofdpersoon van ‘De idioot’ naar Christus? “Vorst Lev Mysjkin - uit het Russisch vertaald betekent zijn naam letterlijk ‘Leeuw van de Muis’ - is door Dostojevski letter- lijk gedacht als een literaire ver- wijzing naar Christus. Het bete- kent absoluut niet dat Mysjkin een Christus-figuur is, hij heeft vele eigenschappen: zijn goed- heid, zijn gave om op de gebeur- tenissen en de gedachten van de andere personages te anticiperen et cetera, die naar Christus ver- wijzen. Echter Dostojevski’s voornemen om deze persoon ook met humoristische eigenschap- pen uit te beelden - naar het voorbeeld van Don Quichot en Pickwick, maar ook reeds in zijn naam - was niet voor niets. Bovendien draagt Mysjkin een aantal donkere kanten, bijvoor- beeld ‘dubbele gedachten’.” Zijn de verschillen die u opmerkt tussen Dostojevski enerzijds en de dialectische theologie ander- zijds, terug te voeren op het ver- schil tussen Oost en West? “Uit Dostojevski’s ego-documen- ten valt geen systematische geloofsleer op te maken. Wel zijn trekken van een Orthodoxe spiri- tualiteit waar te nemen. Via kor- te schetsen van een aantal Orthodoxe doctrines, zoals de goddelijke energieën en de theo- sis (vergoddelijking van de mens, DB), probeer ik om de achterlig- gende wereldbeschouwing bij Dostojevski aan te duiden, en tegelijk tegenstrijdigheden en lacunes in zijn uitspraken te plaatsen, zonder ze in een over- zienbaar geheel te dwingen. Een belangrijk aspect van Dos- tojevski’s spiritualiteit is zijn streven naar eenheid in het reli- gieuze met behoud van het indi- viduele. Bij deze opvatting van spiritualiteit was het voor mij van minder belang om afzonder- lijke westerse of Orthodoxe in- vloeden in Dostojevski’s voorstel- lingen van God en Christus na te gaan. Ik heb gekeken naar de algehele houding die uit zijn ego- documenten spreekt. Dit heb ik gedaan tegen de achtergrond van Palamas’ leer van de doordrin- ging van de schepping met god- delijke energieën.” Wat zijn uw verdere plannen? “Ik werk op het moment aan een postdoc-voorstel voor het NWO (Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, DB). In dit onderzoek, als het wordt gehonoreerd, zal ik mijn methode verder uitwerken, opnieuw door theologie en de Russische literatuur met elkaar te verbinden. Daarnaast zou ik mij graag actief willen inzetten voor de oecumene met de Orthodoxe landen van de voor- malige Sovjet-Unie”. Dolf Bruinsma