Jaargang 54 Nummer 2

POKROF 16 ook in Jordanië zichtbaar te wor- den. Katholieke en protestantse missies concurreerden met de traditionele Grieks-orthodoxe Kerk. Deze stond toentertijd minder open voor hervormingen op het gebied van de liturgie (ge- bruik van de Arabische spreek- taal) en het pastoraat, voor nieu- we vormen van onderwijs en voor het opzetten van medische voorzieningen, en verloor daar- door vaak leden aan de nieuwe missies. Conflicten tussen ver- schillende groepen van Grieks- orthodoxe christenen, vooral die tussen verschillende stammen, hebben waarschijnlijk ook een rol gespeeld in bekeringen van deze Orthodoxen tot het katholi- cisme. De christelijke gemeenschap van Jordanië is in de tweede helft van de twintigste eeuw opnieuw ingrijpend veranderd. In 1948 vluchtten vele Palestijnen, waar- onder ook menig christen, naar het toenmalige Jordaanse gebied (d.w.z. incluis Westelijke Jor- daanoever met Oost-Jeruzalem). Een deel daarvan woont nu in de Palestijnse gebieden (Westbank), maar een belangrijk deel daarvan is terechtgekomen in de huidige staat Jordanië. Onder deze Pa- lestijnse christenen waren niet alleen Grieks-orthodoxen en Grieks-katholieken (‘melkieten’), maar ook anglicanen en luthera- nen. De laatste decennia hebben niet alleen een groei van de evangelicale beweging, en dan vooral van de pinksterbeweging, in Jordanië gezien, maar ook de komst van vele migranten uit andere landen van het Midden- Oosten, onder wie een groot deel christenen. De laatste jaren zijn dat vooral vluchtelingen uit Irak, van de Chaldeeuwse, Assyrische, Syrisch-orthodoxe en Syrisch- katholieke kerken. Hoewel hun aantallen relatief gering zijn en hun contacten met de rest van de christenen in Jordanië nog beperkt, is het te verwachten dat velen van hen zullen proberen zich definitief in Jordanië te ves- tigen. Christelijke bedoeïenen Het meest opvallende van het christendom in Jordanië is het feit dat de kern daarvan, de christenen die al in de Osmaanse periode in ‘Transjordanië’ woon- den, bestaat uit christelijke be- doeïenenstammen. Samen met de andere bedoeienenstammen die de islam aanhingen, vorm- den zij de bewoners van dit rand- gebied van het Osmaanse Rijk, op de grens van de dichtbevolkte vruchtbare streken en de uitge- strekte woestijnen. Ook de chris- tenen van Kerak behoorden tot deze christenbedoeïenen. In dit gebied werden de sociale en poli- tieke relaties tussen moslims en christenen niet bepaald door al dan niet uitgewerkte vormen van het dhimmi -statuut, het systeem waarbij christenen als ‘volk van het boek’ een beschermde en intern-autonome, maar onder- geschikte positie ten opzichte van de moslimmeerderheid in- namen. Net als in het Koer- dische gebied in Noord-Irak werden de machtsverhoudingen bepaald door federaties van gro- tere en kleinere stammen. Chris- telijke stammen sloten zich bij deze federaties aan, die daardoor meestal uit zowel christelijke als islamitische stammen beston- den. Net als bij de Assyrische stammen van Noord-Irak droe- gen de christelijke mannen wa- pens en droegen zij bij aan de handhaving van recht en orde in de streek. De verhouding tussen verschillende groepen moslims en christenen werd in deze stre- ken dus vooral bepaald door de hiërarchie van de stamverban- den, niet door religie. De verhui- zing van de christenen van Ke- rak naar Madaba had volgens de bronnen te maken met tribale conflicten die lokaal niet goed meer opgelost konden worden. Hoewel in een moderne staat als Jordanië de oude tribale sociale structuur niet langer allesbepa- lend is, speelt deze geschiedenis nog steeds een rol. Niet alleen delen de christenen in de trots die de Jordaanse staat uitdraagt over dit tribale verleden, ook is hun aanwezigheid in het leger onbetwist en zijn voor zowel moslims als christenen gelijk- waardige verhoudingen min of meer vanzelfsprekend. Tegelij- kertijd leidt deze tribale identifi- catie soms ook tot problemen, onder andere bij de christenen onderling. Enerzijds omdat oude tribale verschillen nu soms sa- Grieks-orthodoxe kerk in Madaba, Jordanië (Foto: archief Murre-van den Berg)