Jaargang 54 Nummer 1

POKROF 8 fielen. Solovjov weigert echter een definitieve indeling in een van deze groepen. Het vierde thema betreft het vraagstuk van de kerkhereniging in relatie tot het nationale vraagstuk, en het vijfde thema handelt over Solovjov’s verhou- ding tot de Slavofielen. ” Wat betekenen zijn bijdragen aan het publieke debat voor het beeld van de persoon Vladimir Solovjov? “In die tijd groeide het aantal publicatie-organen snel. Solov- jov was niet alleen Ruslands eer- ste grote filosoof en theoloog, maar zeker ook een felle en scherpe publicist en maatschap- pijcriticus. Het hardnekkige, zweverige beeld van Solovjov - dat ook op de kaft van mijn proefschrift staat - wil ik graag corrigeren. Hij leverde hele con- crete kritiek op de positie van kerk en staat en op het lage op- leidingsniveau van de Russische geestelijkheid. Maar ook op het nationalisme, isolationisme en protectionisme van Rusland ten opzichte van Europa richtte zich zijn kritiek. Solovjov publiceerde in zeer uiteenlopende tijdschrif- ten. Hij deed dat bewust, omdat hij niet bij één kamp wilde horen. Hij probeerde verbindin- gen tot stand te brengen tussen verschillende stromingen. Ik heb een bijlage gemaakt met alle tijdschriften en kranten waarin Solovjov publiceerde. Vestnik Evropy (de Bode van Europa), het meer liberale tijdschrift, had op een gegeven moment een grote oplage, maar ook het Slavofiele Rus’ verscheen met een oplage van enkele duizen- den. Kranten verschenen met oplagen van 60.000.” Wat waren de belangrijkste in- spiratiebronnen van Solovjov? “Dat is moeilijk te zeggen. In Rusland had hij niet echt een voorganger of inspiratiebron. Hij verwijst zelf ook nauwelijks naar zijn bronnen in zijn artikelen - het is geen westerse, weten- schappelijke publicistiek. Er wa- ren wel verwante geesten zoals de Kroatische bisschop Stross- mayer. Als Russische intellectu- eel is Solovjov juist a-typisch met zijn oproep tot christelijke ‘zelfverloochening’ en zijn waar- dering voor Peter de Grote’s gro- te daden als daden van christelij- ke zelfverloochening. In zijn tijd begreep niemand Peter de Grote op die manier. Zo prijst hij ook het inzicht in de eigen incom- pententie van Kiev Rus’ dat de Noormannen uitnodigde om or- de op zaken te stellen. Centraal in de visie van Solovjov staat het besef van de noodzaak dat Rus- land zich opent naar het Westen. Rusland moet zelfkritisch zijn, solidair met andere Slavische volkeren, ook met de katholieke Polen. Solovjov wil de horizon van de Orthodoxe Kerk verbre- den door de katholieke maat- schappelijke betrokkenheid ten voorbeeld te stellen. Hij bekriti- seerde de Russische Orthodoxe Kerk vanwege haar nationalisme dat elke dialoog met andere ker- ken onmogelijk maakte, maar ook het panslavisme van de Slavofielen dat de katholieke Polen en Kroaten uitsloot of hun speciale positie niet ter discussie stelde. Solovjov presenteerde ook zijn eigen alternatieve maatschappe- lijke visie. Hij streefde naar een christelijke staat waarin rege- ring, kerk en samenleving elk hun eigen rol hebben, maar niet los van elkaar staan. De regering moet voorwaarden scheppen, op- dat kerk en samenleving kunnen functioneren. De kerk moet in- spireren en de weg wijzen. De samenleving komt de rol van de profetische kritiek toe. Net als de liberalen pleit hij voor een open dialoog en het opheffen van de censuur van staat en kerk. Cen- traal in het mensbeeld van So- lovjov staat de vervolmaking van de individuele mens in verbon- denheid met God. De mens kan zelf veranderingen teweeg bren- gen, zonder zich los te maken of af te keren van God. Solovjov’s positie in de Russi- sche maatschappij van zijn tijd was die van een politiek conser- vatief met christelijke en sociale idealen. Solovjov was een mo- narchist en zeker geen demo- craat: algemeen kiesrecht was in zijn tijd nog geen issue in Rus- land. Hij was zeker voor liberale vrijheden zoals vrijheid van ge- weten en vrijheid van mening. Ook vond hij dat de kerk een taak heeft in de opbouw van de samenleving (gezondheidszorg en onderwijs). Met zijn bijdragen aan het publieke debat wil hij de intelligentsia in beweging bren- gen: hij richt zich tot de ge- meenschap van geleerden en niet direct tot ‘het volk’.” Hoe zou u de invloed van Solovjov op de langere termijn omschrijven. Of behoort hij wer- kelijk tot het verleden? “De concepten van het algemeen welzijn en de zelfverloochening die Solovjov in het publieke de- bat invoerde, zijn wel degelijk