Jaargang 54 Nummer 1

POKROF 9 actueel in Rusland. Ook zijn idee van de aparte status van de sa- menleving (in de zin van civil society ) en van de maatschappe- lijke betrokkenheid van de kerk zijn heden ten dage belangrijk. Solovjov schrijft heel toeganke- lijk en zijn geschriften worden momenteel herdrukt en gelezen. Men is bezig met de wetenschap- pelijke uitgave van zijn verza- meld werk in twintig delen. Zijn populairste werken werden in 1988 en 1989 al uitgegeven. Je kunt dus zeggen dat Solovjov nog steeds een boodschap heeft voor Rusland. Ook in Poetin’s tijd zijn de principes van de vrijheid van meningsuiting en Ruslands aansluiting bij de ‘moderniteit’ nog steeds belangrijke thema’s. En ook het nationalisme blijft een kenmerk van Poetin’s Rus- land, waar weer pionierskampen worden opgericht die een nieuw vaderlands pattriottisme moeten kweken bij de Russische jeugd. Solovjov’s punten, zoals open- heid en de mogelijkheid van kri- tiek, zijn nog steeds niet vanzelf- sprekend in Rusland.” Het vierde hoofdstuk in uw proef- schrift gaat over Solovjov’s ideeën over kerkhereniging. Hoe beoor- deelde hij het vraagstuk van de kerkscheiding en welke weg naar het herstel van de eenheid zag hij? “Solovjov signaleert dat kerkher- eniging alleen mogelijk is vanuit een authentieke wil van de gelo- vigen om naar elkaar te luiste- ren. In alle andere gevallen blijft kerkhereniging een uiterlijke hereniging en geen bezielde unie. Het gaat Solovjov in eerste instantie niet om leerstellige controverses, zoals het filioque en de onfeilbaarheid van de paus. Hij hoopt op een kennismaking tussen de gelovigen van Oost en West en dat beiden in dat contact hun vooroordelen laten varen. Hij ziet zoveel overeenkomst en verwantschap dat hij onder- streept dat er vanuit de gelovigen gezien helemaal geen kerkschis- ma heeft plaatsgevonden: het is een louter externe scheiding. Solovjov heeft overigens wel een mening over de onfeilbaarheid van de paus. Volgens de Ortho- doxe Kerk leidt deze onfeilbaar- heid tot willekeur in de kerkelij- ke dogma’s. Solovjov weerlegt dit met het argument dat het primaatschap in de structuur van de Katholieke Kerk zo ge- bonden is dat de willekeur beteu- geld wordt. Daartegenover wijst hij op de onduidelijke autori- teitsstructuur van de Orthodoxe Kerk die heeft geleid tot stil- stand. Kenmerkend voor de Or- thodoxe Kerk is volgens Solovjov onderdanigheid en trouw aan de traditie. De Katholieke Kerk daarentegen heeft veel bijgedra- gen aan de ontwikkeling en de vrijheid van de mens. De univer- sele christelijke kerk zou een synthese tussen beide grote tra- dities moeten zijn.” Wat is de betekenis van Solov- jov voor het Westen? “Ik denk dat zijn begrip ‘God- mensdom’ uniek is. Latere twin- tigste-eeuwse theologen nemen het wel op - vooral als Godmens - maar het staat bij hen niet zo centraal. ‘Godmensdom’ wijst op de potentie van de mens om zich met God te vervolmaken. Dat hele concept werkt door in zijn maatschappijkritiek. Het is ont- leend aan de Bijbel, maar speelt een belangrijke rol in Solovjov’s Al-eenheidsfilosofie, zijn visie dat wetenschap, gevoel en geloof met elkaar verbonden moeten worden. Westerse filosofen kun- nen over het algemeen weinig met religie of geloof. Ook voor mij was dit thema nieuw. Maar tegen de achtergrond van het hedendaagse geseculariseerde publieke debat heb ik wel sympa- thie voor mensen die de beteke- nis van de godsdienst voor mens en samenleving duidelijk kun- nen maken. Vanuit mijn studie van Solovjov wil ik nu een aantal artikelen in het Nederlands gaan schrijven over christelijke poli- tiek binnen de Nederlandse con- text. Ik wil Solovjov als het ware actualiseren en de overeenkom- sten zoeken met westerse chris- telijke denkers, publicisten en politici. Solovjov’s bijdrage zie ik in zijn principiële openheid en solidariteit naar alle gezindten en in zijn oprechte intentie con- tact te zoeken, echt kennis van elkaar te nemen, te delen wat we kunnen delen.” Josephien van Kessel Geert van Dartel * Pauline Schrooyen, Vladimir Solov’ëv in the Rising Public Sphe- re, A Reconstruction and Analysis of the Concept of Christian Politics in the Publitsistika of Vladimir So- lov’ëv’, ISBN 90-9021080-6. Pokroflezers kunnen het proef- schrift bestellen door overmaking van € 15 (normaal € 20) op reke- ningnummer 6178221 t.n.v. P.W. Schrooyen, Boxtel o.v.v. vermelding van hun adres. Het boek wordt dan zo spoedig mogelijk toegestuurd.