Jaargang 49 Nummer 3

POKROF 9 De Russische filosofie is in Nederland grotendeels terra incognita. Er zijn weinig beken- de namen en in de filosofieboe- ken worden er doorgaans weinig woorden aan besteed. Lenin is een bekende naam, hoewel som- migen hem (ten onrechte) geen filosoof noemen. En Tolstoi, een andere bekende naam, kun je met wat goede wil - op basis van zijn verhalen en romans - een neo-rousseauist noemen. Met de uitgave van twee teksten van Solovjov willen Janse en Jansen daar verandering in bren- gen: volgens hen behoort Solov- jov niet alleen tot een van de grootste filosofen van Rusland, maar tot een van de grootste van de 19e eeuw. Het boek heeft de titel Over liefde gekregen. De twee opstellen, De betekenis van de liefde en Het levensdrama van Plato, gaan over de liefde. Daarbij moet liefde natuurlijk niet in de alledaagse betekenis worden gezien, maar in (neo-)platoonse context. Liefde is volgens Solovjov meer dan de gewone liefde tussen man en vrouw (‘de geslachtelijke lief- de’ zo schrijft Solovjov - niet alleen seksueel opgevat). De ‘lief- de is de innerlijke ondeelbaar- heid en wezenseenheid van twee levens’. Deze stelling werkt hij vooral in De betekenis van de liefde uit. Voor Solovjov ligt er aan de wereld een Al-Eenheid ten grondslag. De ervaring van de wereld lijkt ons te vertellen dat er slechts gescheidenheid en ver- scheidenheid is, op basis van tijd en ruimte. In de ervaring van liefde wordt bij uitstek deze oor- spronkelijke ondeelbaarheid en wezenseenheid van het Al ont- dekt. In de verbintenis, in de lief- desrelatie tot een ander vindt het individu zijn eigen oneindigheid. Met dat hij absolute betekenis aan een ander kan toekennen, kan hij dat ook aan zichzelf. Absolute betekenis aan een ander toekennen kan alleen in God. Het lukt Solovjov om deze theo- rie vrij helder en realistisch uit te werken. Zo zegt hij dat ware lief- de vooral berust op geloof. Onvoorwaardelijke betekenis kun je aan iemand toekennen wan- neer je in hem of haar gelooft. Uit dat geloof komt de hoop voort, dat deze onvoorwaardelijke bete- kenis ook bevestigd wordt. Maar ook geeft hij aan dat de ervaring van de liefde, die absolute erva- ring, slechts een glimp is van wat gehoopt mag worden. Het alle- daagse leven is veel prozaïscher. Tegen deze proza heeft de liefde slechts één wapen: geduld. De mensen die het lukt om het (eeu- wig) ideaal in ere te houden, ‘sterven met de waardigheid van een mens, maar met de machte- loosheid van een dier.’ In dit kader verwijst Solovjov naar de orthodoxe liturgie: in het ritueel van het huwelijk worden de heili- ge martelaren niet voor niets aangeroepen! Hun kransen wor- VLADIMIR SOLOVJOV: OVER LIEFDE den aan die van de echtelieden gelijkgesteld. Al met al zijn het twee bijzonde- re teksten. Solovjov is de moeite van het lezen waard. Desalniet- temin stoorde mij de onkritische houding van de vertalers Janse en Jansen. De uitgave lijkt soms op een apologia. Ik kreeg de indruk, dat als het aan hen ligt Solovjov aan het rijtje van heilige martelaren wordt toegevoegd. Wat ik ook miste was het plaatsen van Solovjov in de (neo-)platoon- se en theosofische stromingen uit de 19e eeuw. Mijns inzien zou dat een heel ander licht op de teksten en hun geschiedenis werpen. René de Weerd Vladimir Solovjov, Over liefde. Vertaald door T. Jansen en P. Janse. Bergen op Zoom 2001. ISBN 90 5573 230 3.