Jaargang 49 Nummer 3

POKROF 10 Zoals de bijbel de heilsgeschiedenis vastlegt in woorden, leggen iconen die geschiedenis vast in beelden. Ze doen dat volgens grondschema's die het evangelie, en soms ook apocriefe teksten, kernachtig samenvatten. Over de bijbel en iconen sprak Teun Jacobs op 25 april in 's-Hertogen- bosch. Dit is een bewerking van zijn lezing. De bijbel en iconen horen bij elkaar. Iconen zijn geen illustratie bij het woord, als een soort ‘Biblia Pauperum’ voor de ongeletterden, maar al vanaf het begin be- doeld om de geheimen van de verlossing zo zui- ver mogelijk naast het woord weer te geven en de mysterieuze werkelijk- heid in beelden samen te vatten. Vanaf Genesis tot en met de Apocalyps is de bijbel in iconen gevat. Wat de prediking is voor het oor, is de icoon voor het oog. De iconenwand Zoals het Woord Gods een belangrijke rol speelt in de viering van het heil in de liturgie, horen ook de iconen bij de liturgische beleving. Daarom vindt men iconen in de kerkruimte, waar ze de geheimen van het heil tegenwoordig stellen. Voor de iconen is een vaste ordening in de kerkruimte ontstaan. De ruimte wordt gezien als een mystiek schouwtoneel. Dezelfde ordening vindt men grotendeels terug op de iconenwand tussen altaar en kerkruimte, waarop de heilsgeschiedenis in vijf rangen is samengevat. Geheel boven worden de stamvaders van de mens- heid verbeeld met centraal het nog ongeboren Woord in de schoot van de Vader. Daaronder: de profeten uit het oude testament met centraal de Moeder Gods van het Teken, verwijzend naar Jesaja: ‘Zie een maagd zal een kind baren. Hij zal heten "God met ons".’ Op de derde rang van boven treft men vanuit het Nieuwe Testament de heilsgebeur- tenissen uit het leven van Christus, die geleid heb- ben tot verlossing. Op de vierde rang treft men het belangrijkste gegeven aan: Christus als overwin- naar op de troon, met topfiguren uit de mensheid, de Moeder Gods en Johannes de Voorloper, als voor- spraak bij Hem voor de mensen. Dit heet ‘deïsis’: voorspraak. Beneden tus- sen de toegangsdeuren van de iconostase wor- den Christus en de Moeder Gods en zeer vereerde heiligen en plaatselijke patroonhei- ligen afgebeeld. Iconen geven minder de heilsfeiten weer als wel heilsmysteria. Door de iconen komen wij bin- nen in de werkelijkheid achter onze werkelijk- heid en komen wij in contact met de verloste geestelijke wereld. Symbolische betekenis Bij iconen heeft alles een diepere zin en teken- waarde. Kleuren hebben vaak een symbolische betekenis. Denk hierbij aan de kleurstelling van de gewaden van Christus en de Moeder Gods met het goddelijke rood en het menselijke blauw. Iconen hebben altijd een verwij- zend karakter en maken zichtbaar wat eigenlijk niet zichtbaar is. Ze stellen personen en gebeurtenissen present die in deze aardse werkelijkheid niet (meer) zichtbaar zijn. Waar iconen van de ene kant de werkelijkheid en karakteristieken van bepaalde personen en gebeur- tenissen weergeven die historisch zijn, beelden ze die personen of gebeurtenissen nooit af zoals men ze met lichamelijke ogen ziet. Ze worden steeds Verbeelding van het heilsgebeuren Voor de opstanding heeft men gekozen voor een theologische benadering: ‘de Nederdaling ter Helle’