Perspectief 2021-52

2021-52 Samengeroepen om vredestichters te zijn 5 1. Voorgeschiedenis en kader Toen het initiatief werd genomen tot het aangaan van een officiële oecumenische dialoog tussen rooms-katholieken en dopers, 2 waren daar bijna vijf eeuwen van polemiek en ver- wijdering aan voorafgegaan. Voor katholieke theologen en kerkleiders in de zestiende eeuw vormden de dopers zo ongeveer het ergste wat de Reformatie had voortgebracht. Door hun praktijk van het herdopen van volwassenen die eerder als kind al waren gedoopt, praktiseerden zij iets wat al sinds de strijd tegen het donatisme in het vroege christendom veroordeeld was en waar sinds de zesde eeuw zelfs de doodstraf op stond. Bovendien vormden zij, meer nog dan de vertegenwoordigers van de zogenaamde Magisteriële Re- formatie (de Reformatie van de magisters en de magistraten: Luther, Zwingli, Calvijn en al de anderen), een bedreiging voor de fundamenten van kerk en samenleving. Het afwijzen van de kinderdoop dreigde heel het stelsel van de christelijke samenleving, waarin een mens als het ware al in de kerk geboren werd, te ontwrichten. De dopers vormden zo, samen met andere vertegenwoordigers van de zogenaamde Radicale Reformatie, zoals de spiritualisten en de antitrinitariërs, een maatschappelijk gevaar. Voor de theologische ver- oordeling van de dopers kon door auteurs en gezagsdragers gemakkelijk worden teruggegrepen op de middeleeuwse traditie van de ketterbestrijding. 3 Voor doperse auteurs in de zestiende eeuw en later gold de kerk van Rome als de kerk van de Antichrist. Zij was ontrouw geworden aan het evangelie. Vooral was zij in verval geraakt doordat zij hand in hand was gaan lopen met de wereldlijke machthebbers: het fenomeen dat later wel constantinianisme wordt genoemd, naar keizer Constantijn, die in de vierde eeuw erkenning verleende aan de christelijke kerk, maar haar vervolgens ook steeds meer naar zijn hand zette. Bovendien was en bleef de rooms-katholieke kerk in de beleving van veel dopers de kerk van de vervolgers. Er waren ook doperse martelaren gevallen door lutherse en calvinistische handen, maar het grootste aantal doperse slacht- offers was toch toe te schrijven aan het werk van de katholieke inquisitie. De herinnering daaraan werd in doperse kring levend gehouden door de lezing uit de martelaarsboeken, zoals de beroemde Martelaarsspiegel van Tieleman Janszn van Braght uit 1685. In traditi- onele doperse kringen, bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, wordt tot op de dag van vandaag nog dagelijks aan tafel voorgelezen uit de Engelse vertaling van dit boek.