Perspectief 2021-51

2021-51 Willebrands en het jodendom – een gegroeide verstandhouding 25 begon hij meer van het jodendom te begrijpen. 7 De uitspraak van de beroemde joodse filosoof Abraham Joshua Heschel dat hij liever naar Auschwitz zou gaan, dan zich te beke- ren tot het christendom was een wake-up call: dialoog valt niet samen met bekeringsarbeid, ook niet voor Willebrands. 8 Het orthodox-joodse standpunt dat een re- ligieuze dialoog onmogelijk zou zijn voor joden leerde hij te plaatsen: essentiële zaken zoals de heiligheid van het menselijk leven mochten wel degelijk aan bod komen, dus was die afwijzing maar betrekkelijk. 9 Toen Nostra Atate in voorbereiding was in 1962 gonsde het van geruchten en zelfs laster. De antisemitische Protocollen van de Wijzen van Sion, een vervalsing, deden in Vaticaan- stad de ronde, alsof de verklaring Nostra Aetate het werk was van een joodse samenzwering. Een gunstig bij-effect was dat de verklaring in reactie op het tumult ook enige aandacht schonk aan de islam, een feit dat nu zestig jaar later alleen maar belang- rijker wordt. De in het protestantisme gangbare theologie om de relatie met het jodendom geheel los te zien van die met de islam werd hiermee al doorbroken. Begrijpelijker en daarom ook lastiger was het protest van Arabische bisschoppen en van Arabische orthodoxe kerkleiders die meenden dat de verklaring steun aan het zionisme betekende en dat de grens tussen religie en politiek hier werd overschreden. Katholieke leiders in het Midden-Oosten vreesden zelfs een massaal overlopen naar de orthodoxen. Het beeld van het jodendom in Arabische landen was uiterst negatief. Dat kwam door de Israëlische successen in de oorlogen, die als diep vernederend waren ervaren door Arabi- sche landen. Maar ook waren nogal wat antisemitische geschriften – van Europese herkomst overigens – in het Arabisch vertaald. 10 Die doen overigens tot op vandaag de dag hun ronde en doen de Palestijnse zaak meer kwaad dan goed. Hier kwam de diplomatieke insteek van Willebrands van pas. Hij reisde het hele Midden- Oosten af en overtuigde de Arabische kerken van de zuiver religieuze strekking van de verklaring. Had het aan de pioniers gelegen, dan had de verklaring zowel de Jodenvervol- ging in het hart van Europa alsook de staat Israël vermeld. Daarmee zou de verklaring het echter nooit hebben gehaald. Zoals bekend is de reactionaire broederschap Pius X tot op de dag van vandaag ervan overtuigd dat Nostra Aetate een dwaling is van de kerk.