Perspectief 2020-49

36 Prof. dr. Fred van Iersel Perspectief 2.1. Cultuurkritiek of pessimisme? Een punt dat bij mij vragen oproept is dat in de eerste helft van de encycliek de grens tussen cultuurkritiek en cultuurpessimisme soms dun is. Dat wordt in elk ge- val deels veroorzaakt door een schaarste aan verwijzingen naar geestverwante cultuurcritici van buiten het katholicisme en van buiten het christendom. Daardoor wordt af en toe onbedoeld de schijn gewekt dat hier een exclusief katholieke kritiek wordt geboden. Zo blijven bijvoorbeeld bestaande positieve initiatieven ter verbe- tering van de bekritiseerde cultuur, net als in LaudatoSi’, buiten beeld. Positie f geformuleerd: de paus heeft veel meer bondgenoten dan hij denkt. Toch is deze encycliek zeer lezenswaard. Theologisch gezien staat hier iets wezen- lijks centraal: een expliciet Bijbels geïnspireerde en georiënteerde theologie van de liefde en van haar politieke gestalten. Dat is een verademing vergeleken met the- ologieën die uitsluitend spreken over de waarheid van geloofsuitspraken. Door deze invalshoek van de liefde staat het betrekkingsniveau van het geloof – en ove- rigens ook van de hoop - centraal in deze encycliek. 2.2. Theologische invalshoeken Moraaltheologisch gezien gaat het om een ethiek van verantwoordelijkheid, ver- binding en solidariteit, die wortelt in een spiritualiteit. Overigens wordt dit pleidooi voor verantwoordelijkheid en verbinding paradoxaal meer op een gezindheids- ethische wijze uitgewerkt dan op een wijze die aansluit bij courante seculiere vormen van verantwoordelijkheidsethiek. Misschien hangt dit samen met het feit dat in deze encycliek, anders dan in LaudatoSi’, weinig expliciete aandacht is voor de zonde – slechts in vier losse passages. De thematisering van met name de macht van de zonde, waarvoor jezuïeten als Karl Rahner en Piet Schoonenberg in de twin- tigste eeuw veel oog hadden, zou ten goede zijn gekomen aan aandacht voor de verlossing van het kwade, voorbij de rol van de eigen bekering en praxis daarin.