Perspectief 2019-45

2019-45 Thema – Gemeenschap en Andersheid Teksten symposium 17 mei 2019 in Utrecht Prof. dr.Heleen Zorgdrager 31 vallen gemeenschap en andersheid samen en bereiken ze hun volheid (KA 109). Eucharis- tische dankzegging zet zich voort in het gewone leven, wat de moderne orthodoxe theologen noemen de ‘liturgie na de liturgie’. Het ethos dat gevormd wordt in en door de eucharistie is een verandering van houding tot al wat bestaat. De Ander wordt niet langer gezien als degene die mijn persoonlijke vrijheid bedreigt maar als een geschenk dat mag worden gewaardeerd en onze dank opwekt. Het eucharistisch ethos stelt Zizioulas tegen- over een ethiek van eigenschappen waar we de Ander op afstand houden door hem/haar en ook ons Zelf vast te leggen op sociale identiteiten. Een eucharistisch ethos bevestigt de overwinning op de dood. Zizioulas onderstreept de betekenis hiervan voor het samenle- ven met cultureel en sociaal anderen, en voor de ecologie. Alle kosmisch zijnden zijn met elkaar verbonden, alles komt voort uit de scheppende liefde van God. De gave van ons eigen zijn komt ook bemiddeld door anderen, in een eindeloze keten van ‘anderen’, zowel persoonlijk als ‘natuurlijk’. De evolutieleer kan positief worden geïntegreerd (GA 118, noot 126). Eucharistisch in het leven staan betekent de schepping heiligen en haar toewijden aan gemeenschap met God (GA 113-25). Hier kan protestantse theologie met haar antropo- centrische wereldbeeld bijzonder veel leren. Zonde openbaart zich volgens Zizioulas waar de mens zich afgodisch terugplooit op het geschapene alleen, en scheiding maakt tussen de geschapen en de ongeschapen natuur. Dan wordt de verbondenheid van de wereld met God ontkend. In Christus als persoon zijn de geschapen en de ongeschapen natuur weer samengebracht. De menselijke natuur herwint daardoor haar ‘extatische’ beweging naar God en de ander. Nu kan de mens de priesterlijke roeping in de schepping vervullen: ophouden de niet-menselijke natuur te zien als een bron van energie om naar believen uit te putten maar alle schepselen in hun eigen zijnswijze (hypostase) erkennen, en in ge- meenschap met God te brengen opdat ze in leven kan blijven. Alles wordt teruggebracht onder één hoofd, Christus, en ‘terug aangeboden’ aan de Schepper. In de eucharistie gebeurt dit in de Anaphora, het eucharistisch gebed waarbij de gaven van de schepping, brood en wijn, aan God opgedragen, letterlijk ‘terug gedragen’ worden. Eucharistie maakt gemeenschap in andersheid. In het eucharistisch ethos komt geloof neer op alles dankbaar toekennen aan een persoonlijke oorzaak (GA 124). Dat bewaart ons voor totalitarisme aan de ene kant, voor individualisme en versplintering aan de andere kant,