Perspectief 2019-45

Perspectief 28 In gesprek met Ioannis Zizioulas als oecumenisch theoloog zoveel nadruk verdedigt. De bezwaren die worden ingebracht tegen Zizioulas’ visie op de monarchie van de Vader zijn globaal genomen in twee categorieën te verdelen: 1) men heeft een andere interpretatie van de Cappadocische theologie, en 2) men is diep bezorgd over de sociale en politieke gevolgen van het introduceren van een hiërarchie in de Trini- teitsleer. Ik geef van beide soort bezwaren enkele voorbeelden. Zizioulas’ interpretatie van de Cappadocische vaders is omstreden. Patristische onderzoe- kers wijzen erop dat bij deze theologen, die veel invloed hadden op het concilie van Nicea, het homoousion centraal stond, dus de eenheid van wezen ( ousia ) van de goddelijke per- sonen, en niet het persoon-zijn ( hypostasis ) zoals Zizioulas betoogt. Hij zou ook veel te vergaande conclusies trekken uit het feit dat de toelichtende zinsnede ‘van hetzelfde we- zen als de Vader’ (τουτέστιν ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Πατρος) na ‘eniggeboren Zoon van God’ in de geloofsbelijdenis van Constantinopel niet meer voorkwam. Louth merkt fijntjes op: ‘Als historisch theoloog neemt hij [Zizioulas] te gemakkelijk ideeën aan die corresponde- ren met het argument dat hij als systematisch theoloog wil ontwikkelen.’ 4 Ook de aanname dat de Cappadociërs met hun gebruik van hypostasis voor Vader, Zoon en Geest eigenlijk al een notie van persoon-zijn op het oog hadden gaat Louth te ver. Hooguit heeft voort- gaande reflectie op hun werken later wel bijgedragen tot een denken over persoon-zijn zoals dat in de twintigste eeuw gestalte kreeg, en dat is al heel wat. Nicholas Loudovikos maakt in een artikel uit 2011 5 bezwaar tegen de voorstelling die mee- komt bij de Vader als oorzaak, namelijk dat de andere personen, Zoon en Geest, ‘successievelijk’ zijn voortgebracht en niet in een wederkerig elkaar vooronderstellende relatie met de Vader. Dat doet het initiatief van de Vader lijken op een dictaat, hij dicteert de andere personen in hun Andersheid, terwijl het een liefdevolle daad betreft, een intro- duceren van echte wederkerigheid in het zijn. Andersheid kan volgens Loudovikos alleen maar wederkerig, dialogisch zijn. In plaats van deze voorstelling van een ‘dictaat van an- dersheid’ in de Triniteit stelt hij een ‘circulatie van andersheid’ voor. Dat komt dichtbij een aanname van relationaliteit als oorsprong van het goddelijk zijn. Feministische theologen gaan in fundamentele studies over de Triniteit in discussie met Zizioulas. Soms doen ze dat op basis van een eigen lezing van de Griekse vaders, zoals Catherine Mowry LaCugna in God For Us (1991). 6 Zij merkt op dat Gregorius van Nazianze