Perspectief 2019-44

2019-44 Thema - Oekraïne – katalysator van kerkelijke en politieke spanningen Drs. Paul Baars 85 Oekraïne lang verdeeld geweest in een oostelijk deel, dat door Rusland werd gekoloni- seerd en een westelijk deel dat onder Polen/Litouwen en later tevens onder Oostenrijk/Hongarije viel. Daardoor heeft Oekraïne een pluriform karakter. Men spreekt er Russisch en Oekraïens. Veel Oekraïners zijn tweetalig. Velen voelen zich gewoon Orthodox en willen niet kiezen voor een bepaalde richting. Er zijn al eeuwen verschillende kerken. Het is dus voor Oekraïne moeilijk een eigen identiteit te formuleren. De Oekraïense iden- titeit en in mindere mate ook de Russisch identiteit zijn een mythe. De communistische cultuurvernietiging, de terreur, de collectivisatie van de landbouw en de Tweede Wereld- oorlog hebben die tradities bijna geheel vernietigd en de bevolking verspreid. Rusland en Oekraïne hebben daardoor een vergelijkbare postcommunistische identiteit. Alleen enkele gerestaureerde gebouwen en musea verwijzen nog naar een roemrucht verleden. De Or- thodoxe Kerk heeft een heel oude traditie, maar is tegelijk ook een heel nieuwe traditie, die pas na de perestrojka is herontdekt en uitgevonden. Oekraïne hoeft niet voor altijd een kolonie van Rusland te blijven. Alle christenen in dat land hoeven niet onder het patriarchaat Moskou te vallen. Oekraïne betekent ‘grensland’. Een goede relatie met Rusland én met het Westen is voor Oekraïne belangrijk. Door haar verleden is ze sterk met het ‘Oosten’ verbonden, maar ook met het ‘Westen’. Dat hoeft geen probleem te zijn. Je kunt het ook als een verrijking beschouwen, een mogelijkheid. De nieuwe koude oorlog en de Russische inmenging in het Oosten van Oekraïne maken dit voorlopig helaas onmogelijk. Er vallen doden en die drijven Rusland en Oekraïne steeds verder uit elkaar. De nieuwe zelfstandige Oekraïense kerk, waarin alle Oekraïense gelovigen moeten opgaan dreigt opnieuw een etnische en nationalistische quasi-staatskerk te worden, die onmisbaar zou zijn voor de Oekraïense onafhankelijkheid en identiteit. Ook deze oplossing doet geen recht aan de pluriformiteit die in Oekraïne bestaat. Poroshonko gedraagt zich als een nieuwe keizer Constantijn, die met patriarch Bartholomeüs onderhandelt namens de kerk. Ik weet dat zo’n pluriformiteit niet in overeenstemming is met bepaalde kerkelijke canons uit een ver verleden. Die bepalen dat in één stad (in één gebied) maar één bisschop mag zijn. Maar in feite zijn er meer. Onverkort doorvoeren van alle oude canons, die onderling geen eenheid vormen, leidt tot oorlog en geweld. Daarmee schend je het Bijbelse gebod ‘Gij zult niet doden’ en vergeet je de christelijke en menselijke plicht tot naastenliefde. De