Perspectief 2019-44

2019-44 Thema - Oekraïne – katalysator van kerkelijke en politieke spanningen Drs. Paul Baars 83 2 Autocefaal Het Byzantijnse Rijk was een veelvolkerenstaat. Van daaruit breidde het Orthodoxe chris- tendom zich via de Balkan uit naar Oekraïne en van daaruit naar Rusland. Daar ontstonden orthodoxe kerken in een nieuwe context, die na enige moeite van de patriarch van Con- stantinopel een zelfstandige kerkelijke status kregen: de Bulgaars-, de Servisch-, de Roemeens- en de Russisch-orthodoxe Kerk. Ze werden ‘autocefaal’, wat betekende dat ze zelfbestuur kregen en hun eigen hoofd mochten kiezen. Macedonië heeft ook ooit om zo’n status gevraagd, maar een patriarchaat Ohrid is er nog niet gekomen. Formeel en inhoudelijk bestaat er maar één Orthodoxe kerk en mag je strikt genomen niet spreken van een Servisch-orthodoxe Kerk, maar alleen van de Orthodoxe Kerk in Servië. Het opkomend nationalisme vanaf de 19 de eeuw leidde ertoe dat er in feite diverse natio- nale Orthodoxe kerken ontstonden. Er ontstond een identificatie tussen kerk, volk, taal en staat. Een volk heeft recht op een eigen staat, met één volk, één taal en één kerk. Deze identificatie zorgde voortdurend voor problemen. Want staten veranderen regelmatig van omvang. In de 11 de eeuw beleefde Macedonië een bloeiperiode, daarna Bulgarije en daarna Servië. De drie rijken overlapten elkaar. Rond 1912/1913 woedde er twee wrede oorlogen op de Balkan. Oostenrijk-Hongarije en het Osmaanse Rijk vielen rond 1917 uit elkaar. Griekenland probeerde na 1919 zijn invloed in Turkije te herwinnen. Het werd een fiasco en leidde tot het uitmoorden van Izmir en een smartelijke bevolkingsruil. Bijna alle Grieken verlieten Turkije. De meeste Turken moesten Griekenland uit. Joegoslavië en de Sovjet-Unie vielen na 1991 uit elkaar. De Baltische staten, Moldavië, Montenegro Wit-Rus- land, en Macedonië, allemaal landen met Orthodoxe meerderheden of minderheden, (her)kregen hun zelfstandigheid. In al die landen deed men daarna (soms opnieuw) po- gingen een eigen zelfstandige Orthodoxe kerk te stichten. De oorlog in Oost-Oekraïne is de meest recente oorlog tussen twee van huis uit Orthodoxe landen. 3. Canonieke territoria Kerkelijk gezien leidt de identificatie tussen kerk, volk en staat tot voortdurende ruzie over de ‘canonieke territoria’, de gebieden waarover de diverse patriarchaten zeggenschap me- nen te hebben. Valt Moldavië nu onder Moskou of onder Boekarest? Valt Macedonië nu