Perspectief 2018-42

Perspectief 42 Euthanasie en het Nederlandse protestantisme 2 Protestantse achtergronden Maar met deze onvolledige opsomming van kerken, theologen en christelijke professio- nals zijn we er nog niet. De achterliggende vraag is namelijk: hoe kan het dat de euthanasiegedachte in Nederland zo’n vruchtbare bodem vond? Ik denk dat dat direct verband houdt met opvattingen die tot de kern van het Nederlandse protestantisme be- horen. Natuurlijk zijn er andere factoren, maar het Calvinisme acht ik in dezen wel onmisbaar. 13 Ik noem zeven elementen. Ten eerste is er de protestantse nadruk op het ‘vrij zijn van de wet’ (antinomianisme) met zijn welbekende voorliefde voor de genade. Natuurlijk zijn er geboden. Er is het zesde gebod: ‘gij zult niet doden’. En zeker, datzelfde gebod werd duizenden jaren lang geïnter- preteerd als een afkeuring van zelfdoding. 14 Maar, zo zegt bijvoorbeeld het rapport Euthanasie en pastoraat in 1985, ‘de geboden zijn er voor de mens en niet omgekeerd’. 15 Die relativering van een ethiek van regels komt tot bloei in het Amerika van de jaren zestig: denk aan de situation ethics van Lehmann en Fletcher. 16 We zien die begin 1970er jaren zowel weerspiegeld in het eerste Hervormde rapport over euthanasie als in een ongeveer gelijktijdig verschenen rapport over abortus, een rapport dat zo liberaal was dat het snel in een lade verdween. 17 Protestanten zijn van de genade; niet van de wet. Ze staan open voor het nieuwe. Ze houden niet van regels. Die voorliefde voor de genade vertaalt zich in de jaren zeventig en tachtig ook in afwijzing van het beeld van een veroordelende God voor wie niets goed genoeg is. Áls er een God is, dan is deze er vooral één die onze keuze voor euthanasie begrijpt. Frits de Lange drukt dat levensgevoel prachtig uit in het artikel ‘Ah mijn lieve dame, gaat u zitten. Dat leven van u viel niet mee hè?’ uit het jaar 2000. 18 Hier blijkt de Schepper en Rechter van de wereld over te lopen van begrip voor. In de afgelopen jaren ben ik langs allerlei wegen – onder meer in mijn tienjarige lidmaatschap van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie – vele voorbeelden tegengekomen waaruit blijkt dat de scepsis over een ‘regelethiek’ onder protestanten springlevend is. Ten tweede is er de typisch protestantse nadruk op het individu en een daarbij horende afwijzing van een meer Roomse gemeenschapsgerichte benadering. Luther zei: alle gelo- vigen zijn priesters. Die insteek heeft de ethiek gepersonaliseerd. Niemand kan meer wegduiken voor zijn hoogsteigen verantwoordelijkheid. Dat Nederland als eerste land ter