Perspectief 2018-42

Perspectief 14 Het levenseinde: van een gast bij zich thuis. Hij verstoort onze gewoonten, ontmaskert onze bekrompen- heid, dwingt ons om onze eigen ruimte te verruimen en daagt ons uiteindelijk uit tot een dialoog». 18 Maar niet elke toespraak heeft hetzelfde theologisch gewicht van een encycliek en vereist dezelfde mate van instemming van de gelovige. Denken we bijvoorbeeld aan de toespraken tijdens publieke pauselijke audiënties, aan antwoorden aan journalisten tij- dens een vliegtuigreis (ook al kunnen dit belangrijke uitspraken zijn, denk bijvoorbeeld aan wat paus Franciscus zei over homoseksualiteit), aan persoonlijke verklaringen van een bisschop, aan de teksten van L’Osservatore Romano … Onthouden we dat op het formele niveau een pauselijke verklaring een onvoorwaardelijke morele verplichting inhoudt als de paus ex cathedra spreekt, als hij duidelijk spreekt vanuit zijn gezag – zijn onfeilbaarheid 19 – over zaken die met dogmatiek of moraal te maken hebben. Eerlijk gezegd, dit gebeurt zelden en is nog nooit gebeurd betreffende de kwes- ties die ons hier bezighouden. Moeten we daarom elke officiële verklaring zonder onderscheid als een definitieve verklaring aanvaarden? Het Tweede Vaticaans Concilie geeft een duidelijk antwoord: «Maar alleen in vrijheid kan de mens zich tot het goede wenden. (…) De waardigheid van de mens vereist dus, dat hij handelt in wel bewuste en vrije keuze, persoonlijk, namelijk van binnenuit bewogen en aangezet, en niet door een blinde innerlijke drift of door louter uiterlijke dwang». 20 Van belang is dat men in het mo- rele leven twee uitersten vermijdt: irrationaliteit en blinde gehoorzaamheid; met andere woorden men moet handelen vanuit een rationaliteit, het vermogen zich rekenschap te geven op het vlak van rede en geloof. De theologie erkent deze plaats als ‘de ruimte van het verlicht geweten’. Dit brengt ons bij het tweede aandachtspunt in het onderzoek hoe het individuele en het universele in de ethiek en theologie op elkaar afgestemd kunnen worden. Het morele geweten Wat is dit verlicht geweten? « Het geweten is de meest verborgen kern en het heiligdom van de mens, waarin hij alleen is met God, wiens stem binnen in hem weerklinkt». 21 In verband met de problematiek over levenseindebeslissingen, in vaak conflictueuze situa- ties, moet de christen zijn eigen weg gaan om tot zijn eigen beslissing te komen. Hij gaat die weg van onderscheiding door gebruik te maken van zijn verstand, verlicht door de grote pijlers van zijn traditie (de openbaring, het Evangelie en het leergezag) en onder de