Perspectief 2018-39

Perspectief Symposium: Het uitgestelde dispuut. Luthers stellingen herlezen 29 De stellingen van toen stellingen wordt gekozen, omdat daarmee duidelijk werd dat Luther voor een herbezin- ning in de kerk pleitte. De beoordeling van de laatmiddeleeuwse aflaten in het moderne onderzoek verschilt enorm. Terwijl vertegenwoordigers van de traditionele opvatting vooral de theologische tekorten en de financiële misstanden benadrukken, ziet een andere groep onderzoekers de aflaten door de bril van de laatmiddeleeuwse aflaatpredikers als een aanbod van Gods genade, dat helemaal past bij de klemtoon op Gods barmhartigheid. 1 Door deze wijziging van zijn achternaam verwijst Luther naar het Griekse woord ‘eleutherios’: naar de aard van een vrije man. 2 Johannes von Paltz OESA : Coelifodina (Ders., Werke 1, hg. und bearb. von Christoph Burger und Friedhelm Stasch unter Mitarbeit von Berndt Hamm und Venício Marcolino, Berlin/New York 1983), p. 264, regels 6-9: „dominus deus est magis misericors et liberalior per sacerdotes quam per se ipsum loquendo non quantum ad naturam suam, sed quantum ad effectum et exhibitionem, quia plura beneficia exhibet mediantibus sacerdotibus quam sine ipsis …“ Een soortgelijke uitspraak vindt zich in Paltz‘ ‚Supplementum Coelifodinae‘ (Werke 2, hg. und bearb. von Berndt Hamm unter Mitarbeit von Christoph Burger und Venício Marcolino, Berlin/New York 1983, p. 62, regels 10-13): „Ex quibus patet, quod deus est magis misericors in culpis remittendis per sacerdotem mediantibus sacramentis, quam sine sacerdote et sacramentis, propter pactum, quod fecit nobiscum in sacra- mentis, quae sunt vasa gratiae et habent efficaciam ex Christi passione.“ In een voortreffelijke studie schetst Berndt Hamm de opvattingen van deze theoloog: Frömmigkeitstheologie am Anfang des 16. Jahrhunderts. Studien zu Johannes von Paltz und seinem Umkreis, Tübingen 1982 (BHTh 65), hier: p. 261. 3 Vgl. bijvoorbeeld Bernd Moeller: Thesenanschläge, in: Joachim Ott/Martin Treu (redd.): Luthers Thesenanschlag – Faktum oder Fiktion?, Leipzig 2008, pp. 9-31, en: Volker Leppin / Timothy J. Wengert: Sources for and against the Posting of the Ninety-Five Theses, in: Lutheran Quarterly, vol. 29, number 4, winter 2015, pp. 373-398. 4 Vgl. het artikel van Leppin en Wengert (zie noot 3), p. 388. 5 Luther: Ein Sermon von Ablass und Gnade (D. Martin Luthers Werke. Kritische Gesamtausgabe, vol. 1, Weimar 1883, pp. 243 – 246). 6 Efeziërs 5, 27. 7 Groepen van ‘rigoristen’ beweerden dat zich - tenminste volgens hun claim - in hun midden geen zondaars bevonden. Dat waren bijvoorbeeld de Montanisten in Phrygië, de volgelingen van Hip- polytus en Novatianus in Rome en de Donatisten in Noordafrika.