Perspectief 2017-38

Perspectief 8 Fred van Iersel applaus bij de ‘ verlichte’ - libertaire - elite leiden, maar in feite juist in hun ogen de irrelevantie van de kerkelijke moraal aantonen. Het verschil tussen aanpassing van de moraal en aanpassing van de hantering ervan kan op den duur niet onopgemerkt blijven in een cultuur die zo sterk hecht aan transparantie als de laatmoderne. Die transparantie is echter op haar beurt bovenal een deugd die door moderne media is geponeerd. Het is daarom juist een sterk punt van de paus - zijn charisma voor communicatieve competentie - dat hem kwetsbaar maakt: hij komt daardoor vroeg of laat in de dynamiek van populariteitspolls terecht. Hij wordt geconfronteerd met een duivels dilemma: noch een aanpassing van de kerkelijke moraal, noch de strikte handhaving ervan dragen bij aan een draagvlak voor de kerk en haar boodschap. En met de door hem gekozen derde weg - aanpassing van de bestuurlijke hantering van de moraal zonder aanpassing van de moraal - loopt hij het risico uiteindelijk beide zijden van de morele dialoog van zich te vervreemden. Zeker waar tegelijk door de pedofilie-crisis - het misbruik - de roep om strikte moraal weer toeneemt. En wat geldt voor de seksuele moraal, geldt a fortiori voor andere domeinen in de moraal die minder centraal staan in de leefwereld van mensen: de economische moraal, de moraal van arbeid en vrije tijd, de rechtsfilosofie, het denken over oorlog en vrede. Het zijn even zoveel terreinen waar kerken weliswaar een sterke traditie hebben, maar ook invloed verloren zijn. Dominante actoren op deze terreinen verlangen aanpassing van de kerkelijke moraal in de eigen richting, zoals het Amerikaanse debat over Laudato Si’ illustreert. Maar tegelijk wordt precies door die wens tot aanpassing aan andere belangen het gezag van de kerkelijke moraal gerelativeerd en betwist. De paus mag nog net spreken over het klimaat, als hij maar zegt wat Amerikaanse energietycoons denken. Een beetje extra morele legitimatie van hun eigen standpunten en praktijken is welkom, maar het moet niet te gek worden: geen kritiek alstublieft. Ook de contemporaine katholieke - Benedictijns geïnspireerde - bezinning op de betekenis van arbeid en vrije tijd, en op ritme, illustreren het ‘Seufzen der bedraengten Kreatur', om het met Marx (Marx, 1844) te zeggen. Ze laten een probleem zien - arbeidsgerelateerde stress - , maar gaan tegelijk mank aan een gebrek aan implementatiemogelijkheden, omdat de christelijke economische moraal en christelijke arbeidsmoraal niet convergeren met logica en wetmatigheden in de betreffende