Perspectief 2017-37

Perspectief 20 Margriet Goster Er waren in Europa al veel meer voorlopers van de hervorming geweest, die de kerk wilden reformeren. Daarom kun je de Reformatie ook niet alleen aan 31 oktober 1517 koppelen. De Reformatie is geen datum, maar een proces van vernieuwing, dat al eerder was begonnen en dat doorgaat tot op de dag van vandaag. In Italië verlangde Franciscus van Assisi naar een kerk zonder pracht en praal. In Bohemen stelde Johannes Hus misstanden aan de kaak, zoals de handel in kerkelijke ambten, relieken en aflaten. In ons land waren Geert Groote en Thomas à Kempis voortrekkers van een belangrijke spirituele beweging (de Moderne Devotie), die kerkvernieuwing en persoonlijke levensheiliging nastreefde. Je zou kunnen stellen dat de Moderne Devotie de eigenlijke Reformatiebeweging in Nederland is geweest, met veel meer invloed dan Luther ooit in ons land gehad heeft. Het was Geert Groote, die zware kritiek leverde op de bouw van de Domtoren in Utrecht (Contra Turrim Traiectensem). De Engelse hervormer John Wycliff wilde terug naar de Bijbel en de kerkvaders. Al deze stromingen hadden hun sporen nagelaten en de weg bereid tot wat later de Reformatie zou gaan heten. Maar het was Luther, die de zenuw raakte. Dat zijn 95 stellingen zo aansloegen was meer geluk dan wijsheid. Je zou het ook een ongeluk kunnen noemen, als je alle bijkomende nare gevolgen in aanmerking neemt, zoals kerkscheuring, ketterjacht, inquisitie, Beeldenstorm en brandstapels. Maar één ding is zeker: de tijd was rijp voor kerkvernieuwing. En het wachten was op iemand als Luther, die het geloof, de persoonlijkheid, de intelligentie, de energie, de karakterstructuur en de onverzettelijkheid had om te zeggen: "Hier sta ik, ik kan niet anders". Zo leefde hij ook. Fijnbesnaard was hij niet. Hij nam nooit een blad voor de mond en moest vaak gecorrigeerd worden door zijn vriend en collega-reformator Philippus Melanchthon, die veel subtieler was. Maar Luther was wel de man die de zenuw raakte. Hij zei precies wat er op dat moment gezegd moest worden. Daarin was hij onovertroffen. Hij raakte de kern en zo bracht hij een hervormingsbeweging op gang, die Europa voorgoed heeft veranderd. Teken van tegenspraak Pausen en keizers moesten tegenover de man uit Wittenberg hun positie bepalen. Het was paus Leo X, die Luther in juni 1520 eerst een dreigban stuurde, die begon met een Psalmwoord "Exsurge Domine...", Sta op, o Heer tegen de vijand. Het was wel duidelijk wie de vijand was. Nu zou Luther alles wat hij verkondigd had moeten herroepen of het