Perspectief 2017-35

2017-35 “Koomt dezen dag blijmoedig vieren aan Willibrordus toegewijt” 19 Reag eer Verering in de Middeleeuwen Wat opvalt, is dat de verering van de eerste bisschop van Utrecht in de Middeleeuwen lang niet zo’n grote plaats had als men zou verwachten. Dé grote heilige was Martinus van Tours. Aan hem was de bisschopskerk, de Dom, gewijd. Op zijn feestdag en niet op die van Willibrord werd de bisschop geacht te pontificeren. Wel gold 7 november als een feest dat als een zondag gevierd moest worden. Bonifatius (672/3-754), een tijdlang medewerker van Willibrord en in de jaren na diens dood verantwoordelijk voor de kerk van Utrecht, had een belangrijkere plaats in de verering van de middeleeuwse gelovige. Het feit dat deze geloofsverkondiger in 754 op vaderlandse bodem het leven liet voor de zaak van Christus droeg bij aan zijn verering. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de tweede kerk van Utrecht, de Sint Salvator of Oudmunster, gelegen op het huidige Domplein, gedurende een tijd Bonifatius als kerkpatroon had, een eer die Willibrord niet genoot. Wel moet worden opgemerkt dat, althans in de late Middeleeuwen, juist in de Sint Salvator de verering van Willibrord met nogal wat plechtigheid gepaard ging. Dat kwam door het feit dat deze kapittelkerk sedert 1301 in het bezit was van verschillende Willibrordrelieken. Hoe dit alles ook zij, het feest van Willibrord werd door bisschop Jan van Arkel in 1346 als een geboden feestdag bevestigd. Toen in 1525 in het bisdom Utrecht het aantal verplichte feestdagen om economische redenen werd verminderd, behield Willibrord zijn positie. Ook in het missaal van het middeleeuwse bisdom Utrecht had Willibrord zijn plaats, maar waren de teksten voor een groot deel ontleend aan het gemeenschappelijke voor een bisschop-belijder. Het brevier daarentegen kende vele eigen antifonen en responsories, die vooral ontleend waren aan een vita van de heilige die zijn geboorte, jeugd en de latere evangelieverkondiging en het daarbij behorende succes tot onderwerp hadden. De uitvinding van de boekdrukkunst droeg bij aan de verspreiding van dit brevier en missaal en zodoende aan de verspreiding van en toenemende eenheid in de verering van de eerste Utrechtse bisschop. Een uitdrukking van deze verering en een impuls voor haar wordt ook gevormd door de toewijding van verschillende kerken aan Willibrord op het gebied van het Utrechtse bisdom.