Perspectief 2014-23

2014-23 Het protestantse beeld van Trente 85 Reag eer zelfstandigheid van Venetië ten opzichte van het concilie te verdedigen en het absolutisme van de paus met historische argumenten te weerleggen, bevatte zijn werk toch wel zoveel kritiek op Trente dat het door protestanten graag als bron van argumenten tegen Trente gebruikt werd. De Duitse, Engelse, Franse en Latijnse vertalingen van dit werk werden in bijna alle gevallen door protestantse theologen geïnitieerd. De Engelse, protestantse ge- leerde en dichter van Paradise Lost, John Milton noemde Sarpi „the great unmasker“. 43 Iemand die het werk van Sarpi ook opnieuw uitgaf en wel in het Frans , was Pierre Jurieu (1637-1713) één van de leidinggevende theologen van de hugenoten en van 1682 tot aan zijn dood professor en predikant in Rotterdam. 44 Kort nadat hij in 1682 in Rotterdam be- gon, publiceerde hij een verkorte versie van de conciliegeschiedenis van Sarpi en liet die voorafgaan door een omvangrijke inleiding waarin hij de protestantse argumenten tegen het concilie opsomde. 45 Doel van deze inleiding werd in de ondertitel van het werk duide- lijk gemaakt: ´pour prouver que les Protestants ne sont pas obligez à se soumettre à ce dernier Concile.´ Jurieu analyseert de decreten van Trente vooral vanuit Frans perspectief en komt tot het eindoordeel dat, anders dan het concilie het zelf eiste, de protestanten zich niet aan de besluiten hoeven te houden. De argumenten daarvoor zijn dezelfde als die van de reformatoren uit de zestiende eeuw, namelijk dat het concilie niet geen vrij, en ook geen algemeen concilie was. Opvallend in Jurieu´s kritiek is dat hij benadrukt hoezeer de rechten van de bisschoppen ernstig bedreigd worden door die van het concilie en door de machtsaanspraken van de paus. Volgens hem is dat ook de reden dat de decreten door de katholieke geestelijken in Frankrijk nauwelijks aangenomen werden. 46 Daar had men ook van politieke zijde moeite met Trente omdat de geestelijken daarmee in feite zelf onafhankelijke prinsen werden en dat konden Franse vorsten vanzelfsprekend niet accep- teren. 47 Jurieu gebruikt zijn protestantse beeld van Trente om daarmee het franse katholicisme onder beroep op haar gallicanisme enigszins vriendelijk te stemmen in haar 43 Peter Burke, The great unmasker: Paolo Sarpi, 1551-1613, in: History Today 15 (1965), 430. 44 F.R.J. Knetsch, Pierre Jurieu. Theolog en politikus der refuge, Kampen, 1967; Hartmut Kretzer, Calvinismus und französische Monarchie im 17. Jahrhundert. Die politische Lehre der Akademien Sedan und Saumur, mit besonderer Berücksichtigung von Pierre du Moulin , Moyse Amyraut u nd Pierre Jurieu, Berlin 1975. 45 Abbrege de l´Histoire du concile de Trente avec un discours contenant les Reflexions Historiques sur les Conciles & particulierement sur la conduite de celuy de Trente,…, Geneve 1682. 46 Abbrege (wie Anm. 46), 52. 47 ´…petits Souverains independans des Princes´, Abbrege 80.