Perspectief 2013-20

55 ‘religieuze geweld’, door het generaliserend koppelen van beide verschijnselen, een bijzondere categorie creëert, waarbinnen religies gemakkelijk als primitief en gewelddadig kunnen worden voorgesteld. Dit dient vandaag een bijzonder ideologisch doel, namelijk om het eigen, ‘seculiere geweld’ van ‘beschaafde’ naties te kunnen legitimeren in vooral die landen die de gevangenen zouden zijn van een godsdienst (de islam) die inherent zou zijn aan primitief terrorisme. In twee op de VS gerichte case studies licht hij toe hoe de mythe binnen zijn eigen land wordt toegepast. De eerste gaat over de Amerikaanse jurisprudentie die religie in de openbare ruimte verbiedt, maar religieus getoonzet patriotisme daarvan uitzondert. De andere casus gaat over de retoriek die na 9/11 het hele politieke spectrum tot gewelddadige onderdrukking van islamitisch fundamentalisme dwong en de secularisatie van de islamitische samenlevingen met geweld wilde afdwingen. De populaire atheïstische auteur Christopher Hitchens ging zelfs zover dat hij de reborn christian president Georges Bush prees vanwege diens ‘Wilsoniaanse’ oorlog tegen Irak, die de wereld moest verbeteren. Ondanks zijn godsdienstigheid had Bush goed meegeholpen een einde te maken aan het ‘religieuze geweld’. De mythe van het religieuze geweld kan volgens Cavanaugh maar beter uit het wetenschappelijke discours worden gebannen en plaats maken voor studies van het geweld die andere benaderingen kiezen. Hij doet een vijftal suggesties waaronder een aanbeveling voor nader onderzoek naar de westerse stijl van secularisme, opgevat als een toevallige historische set van sociale akkoorden die geen universele oplossing betekenen van een vermeend universeel probleem dat ‘religie’ heet en dat in essentie gewelddadig zou zijn. The Myth of Religious Violence is door de bekende Amerikaanse theoloog Walter Brueggemann positief ontvangen. “Cavanaugh laat niet alleen zien wat de mythe eigenlijk inhoudt, hij verschaft ook de details om precies te laten zien, dat de mythe niet is gefundeerd in de realiteit.” Ook in het toonaangevende tijdschrift Modern Theology stoort men zich aan de arrogante ‘zelfbediening’ waarmee sommige seculiere, liberale auteurs zich in recente geweldsdiscussies tegenover religies hebben opgesteld en wordt gesignaleerd dat deze door Cavanaugh op effectieve wijze worden ontmaskerd. Hans Achterhuis stelt in zijn magnum opus Het Geweld (2008), ironisch, dat wie meent dé oorzaak van het geweld te hebben gevonden, die oorzaak dan maar zo spoedig mogelijk ‘met alle geweld’ moet elimineren. Uit Cavanaughs boek blijkt glashelder hoe zinloos en ineffectief een dergelijke ‘kruistocht’ tegen de factor religie zou zijn. Achterhuis definieert geweld als “het min of meer intentioneel toebrengen of dreigen toe te brengen van schade aan mensen of voorwerpen”. Dat is een uitgangspunt dat helpt om àlle geweld, zonder ideologisch onderscheid, kritisch te onderzoeken, of het nu door ‘religieuze’ Talibanstrijders wordt uitgeoefend of met behulp van ‘seculiere’ drones . Ook religies zijn tot vrede in staat Lastig aan Cavanaughs boek vind ik, dat hij toch weinig reflecteert op een mogelijke samenhang tussen religie en geweld. Misschien is zijn boek eigenlijk alleen maar een poging om ‘religie’ te redden uit de handen van secularisten, vergelijkbaar met de manier waarop secularisten ‘Westerse waarden’ menen te moeten beschermen tegen religieuze fundamentalisten. Of je godsdienstig bent of niet, niemand ontkomt er aan drager te zijn van het almaar muterende geweldsvirus. Je kunt er oud mee worden als het maar niet de kans krijgt om actief te worden. Het wordt pas echt gevaarlijk als we menen het geweld te kunnen uitroeien bij de ander door hem te ontkennen, te isoleren of met alle geweld te elimineren. Maar ook het onderzoeken van de bijzondere historisch-religieuze gelaagdheden in conflicten, die mensen bijvoorbeeld motiveren een ogenschijnlijk seculier nationalisme te ontwikkelen of om hun religie eigenmachtig in dienst te stellen van een gewelddadig nationalisme of een andere politieke ideologie, kan dan noodzakelijk zijn. Draagt het bijvoorbeeld bij aan meer inzicht in het huidige conflict over de Israëlische bezetting van Palestina door het geheel los te zien van de religieuze lagen van dit conflict? Is het niet