Perspectief 2013-20

53 De mythe van het zogenaamde ‘religieuze geweld’ – recensie door Gied ten Berge In 2009 schreef de Amerikaanse theoloog William T. Cavanaugh het boek The Myth of Religious Violence . 134 Dit boek is in ons land nog te weinig doorgedrongen. Discussies over religie en samenleving werden in de afgelopen vijftien jaar vaak gedomineerd door seculiere zwartkijkers die vonden dat religie en geweld twee gevaarlijke zijden van dezelfde medaille zijn. William Cavanaugh is van mening dat een exclusieve toeschrijving van geweld aan religie op een mythe berust die zelf om nadere analyse vraagt. Cavanaugh zou je een ‘politiek filosofisch’ of ‘sociologisch’ theoloog kunnen noemen. In een eerdere studie, Torture and Eucharist (1998), werkt hij bijvoorbeeld uit dat de eucharistie het verzoenende, vredestichtende antwoord van de Kerk is op een wereld waarin marteling en geweld erkende sociaal disciplinerende functies vervullen. In Theopolitical Imagination (2002) herwaardeert hij de liturgie als ‘een politieke daad’ in een tijd van globalisering en consumentisme. Daarna schreef hij nog Being Consumed (2008), waarin hij de begeerte die ten grondslag ligt aan het marktdenken plaatst tegenover het christelijk verlangen naar gerechtigheid. Zijn laatste boek bevat vier fascinerende hoofdstukken die voor een verdere doordenking zeer de moeite waard zijn. 135 Ik geef daartoe aan het slot een aanzet. Seculiere ideologieën zijn wel zo gewelddadig In het eerste hoofdstuk van The Myth of Religious Violence behandelt Cavanaugh de anatomie van de mythe met als voorbeelden negen bekende theoretici van de religie, die allemaal vinden dat religie een, zo niet dé belangrijke oorzaak is van het geweld in de wereld. ‘Religie is absolutistisch’, zeggen John Hick, Charles Kimball en Richard Wentz. ‘Religie betekent verdeeldheid’, stellen Martin Marty, Mark Juergensmeyer en David Rapoport. ‘Religie is niet rationeel', vinden Bhikhu Parekh, Scott Appleby en Charles Selengut. Geen van hen definieert echter behoorlijk wat dat ‘gevaarlijke’ verschijnsel religie wel of niet betekent. Ze komen daardoor hopeloos in de knoop met seculiere, levensbeschouwelijke fenomenen van politieke aard. Hoe kan bijvoorbeeld de militante atheïst Christopher Hitchens, zo vraagt Cavanaugh zich af, het geweld van marxisten en nationalisten voor het gemak ook maar ‘religieus’ noemen terwijl hij deze fenomenen tegelijk als ‘seculier’ blijft beschouwen? In een interview zegt Cavanaugh, dat dat misschien komt omdat Hitchens alles religie lijkt te noemen, wat hem niet bevalt. "Er is geen reden om te veronderstellen dat zogenaamde seculiere ideologieën als nationalisme, patriottisme, kapitalisme, marxisme en liberalisme minder gevoelig zouden zijn voor absolutisme, verdeeldheid en irrationaliteit dan het geloof in, bijvoorbeeld, de God van de Bijbel", concludeert Cavanaugh. Religie is niet altijd en overal hetzelfde fenomeen In hoofdstuk 2 laat Cavanaugh de lezer zien dat er niet alleen sprake is van een begripsverwarring die voortkomt uit een essentialistisch, vaag idee van wat religie zou zijn, maar ook dat de liberale religiekritiek wordt beheerst door een relatief recente ‘uitvinding’ van wat Westerse koloniale machthebbers onder religie hebben verstaan. Hij laat bijvoorbeeld zien dat complexe religieuze formaties, in het bijzonder de religies van het oosten die we nu kennen onder de namen boeddhisme en hindoeïsme, pas door Westerse koloniale machten 134 William T. Cavanaugh, The Myth of Religious Violence: Secular Ideology and the Roots of Modern Conflict. Oxford, 2009 135 Lecture by William T. Cavanaugh (30 juli 2012): http://www.youtube.com/watch?v=-tb1ZHlSfJk Interview with prof. William T. Cavanaugh, 9 augustus 2012 : http://www.youtube.com/watch?v=I8uIeZ3Z_l0