Perspectief 2013-20

5 Menschheit.‘ 8 Men kan nog verder gaan en spreken over het integreren van de culturele verscheidenheid, waarin de conditio humana op aarde zichtbaar wordt, in de Christus-Geest- werkelijkheid. Hierbij kan men dan in zekere zin het woord ‘doop’ toepassen. Op die manier wordt de katholiciteit van de kerk, die gegrond is in de Drie-ene God, overgebracht op de katholiciteit van de schepping waarbij de kerk als instrument en teken in bepaald opzicht het sacramentele omslagpunt vormt. 9 De katholiciteit van de kerk heeft aldus te maken met de beweging van Gods reddende liefde naar de wereld. Deze komt tot uitdrukking in de zending van de Zoon en de heilige Geest. De kerk is de plaats waar – met vallen en opstaan – wordt geanticipeerd op Gods doel voor de schepping. Gods liefde richt zich op de gehele schepping, op alle mensen die zich ervoor openstellen. 10 Vanuit dit perspectief van Gods wil (vgl. 1 Tim. 2, 4) zijn de grenzen van de kerk gelijk aan die van de schepping. Dat betekent nog niet dat de canonieke grenzen van de kerk eenvoudig zijn op te heffen, maar het geeft wel aan dat ze tot de voorlaatste dingen behoren. Vanuit deze benadering heeft de katholiciteit van de kerk dus een universele dimensie. De vraag is alleen hoe de kerk deze dimensie, die ook vaak als institutionele grootheid wordt opgevat, op een goede manier in praktijk brengt (te midden van de confessionele gebrokenheid). 1.3 Wie artikelen uit theologische lexica 11 , resultaten van bilaterale of multilaterale oecumenische commissies 12 of losse bijdragen aan het thema 13 bestudeert, kan vaststellen dat er sprake is van een grote complexiteit met betrekking tot de definitie van de katholiciteit van de kerk en de aspecten en criteria ervan. Deze complexiteit heeft zich door de eeuwen heen opgebouwd. Wanneer de aanduiding ‘katholiek’ op een onvervreemdbaar element van de eigen identiteit van een denominatie werd betrokken, gebeurde dit veelal in een context van theologische controverse. Tegenwoordig neemt de complexiteit toe als gevolg van het postmodernisme en de globalisering. Ik kan op de door mij aangedragen vragen en observaties slechts kort ingaan. Ik doe dit door enige – noodgedwongen selectieve – punten met betrekking tot het thema aan te stippen, zoals die in de geschiedenis van de oud- katholieke theologie naar voren komen. Daaraan voorafgaand zal ik echter eerst het vroege gebruik van het woord ‘katholiek’ onderzoeken. Dit hoort ook bij een oud-katholieke aanzet tot ecclesiologische reflectie. 8 Kasper , Art. “Kirche”, 1466. Vgl. ook Dulles , Catholicity, 30-105, die in aansluiting op het spreken over de lengte en de breedte, de hoogte en de diepte van het heilsmysterie (Ef. 3:18) de katholiciteit van de kerk beschrijft als een werkelijkheid die gegrond is in de door Jezus Christus en de heilige Geest ontsloten tegenwoordigheid van God, die mens en natuur gezamenlijk aanraakt en heelt en daarbij alle ruimtelijke, etnische en taalkundige scheidingen als ook scheidingen in de tijd overstijgt. 9 Vgl. Beinert , Katholizität, 248-251. 10 Dit perspectief komt in brede zin voor in het Nieuwe Testament, vgl. enerzijds Mt. 28:18-20; Joh. 3:16vv; 10:16; 11:51vv; Ef. 2:14-18 en de Pleroma -uitspraken 1:23; 3:19; 4:23 anderzijds. Vgl. daarvoor ook Nissiotis , Katholizität, 88, waar hij speekt over het “katholischen Handeln Gottes” in de schepping welks voltooiing de kerk dient. 11 Vgl. Beinert / Nikolaou / Groscurth , Art. „Katholizität, katholisch“, 615-622; Steinacker , Art. „Katholizität“, 72-80; Merklein / Beinert , Art. „Katholizität der Kirche“, 1370-1374; O’Donnell , Art. „Catholic“, 79-82; Oberdorfer , Art. „Katholizität der Kirche“, 902-905. 12 Der Heilige Geist und die Katholizität der Kirche , 8-16; Groscurth (Hg.), Katholizität und Apostolizität; Kirche als Gemeinschaft , bes. 360-365 (= §§ 25-41). Vgl. verder: Die Kirche: Lokal und universal ; Gemeinsam den einen Glauben bekennen ; The Nature and Mission of of the Church , bes. §§ 12 en 52-59. 13 Beinert , Kirchenattribut; Lossky , A l’image, 167-179; Nissiotis , Katholizität; Congar , Wesenseigenschaften, bes. 478-502; de Lubac , Quellen; Steinacker , Kennzeichen, bes. 260-282; Meyendorff , Catholicity; Dulles , Catholicity; Wenz , Kirche, 46-61. Ook twee themanummers van tijdschriften kunnen genoemd worden: SVTQ 17 (1973) 5- 151 (met bijdragen van verschillende orthodoxe auteurs over „Catholicity and the Structures of the Church“, „Catholicity and Ecumenism“ und Catholicity and Mission“); Jurist 52 (1/1992), 1-587 (met bijdragen over het in 1991 te Salamanca gehouden internationaal colloquium aangaande „The Local Church and Catholicity“).