Perspectief 2013-19

51 concludeert dat de notie van ‘de tekenen van de tijd’, volgens hem het belangrijkste theologische concept van het Concilie, slechts in vijf van de zestien conciliedocumenten expliciet aan de orde komt en het meest duidelijk in Gaudium et spes . De these in het bijdrage van Jacobs is dat deze theologische notie al door paus Paulus VI aanmerkelijk is afgezwakt. In het spoor van zijn leermeester Edward Schillebeeckx schrijft Eric Borgman over de revolutionaire betekenis van Gaudium et spes. Hij breekt een lans voor een theologie van de geschiedenis die breder en ruimer is dan een kerkelijke theologie. De strekking van Gaudium et spes is dat de Kerk bereid moet zijn en blijven om van de cultuur te leren en er mee in gesprek te gaan. Zijn kritiek is dat de Kerk, met name sinds paus Johannes Paulus II, zich opstelt als ‘een autoriteit die te midden van alle verwarring de waarheid kent en verkondigt’. Volgens Borgman betekent dat een breuk met het theologisch concept van Gaudium et spes . De bijdragen over de eenheid van het volk van God zijn van Henk Witte en mgr. Joris Vercammen, de Oud-katholieke aartsbisschop van Utrecht. Henk Witte beschrijft het ontstaan en de betekenis van de notie ‘volk van God’ in de constitutie over de Kerk. De term hoort bij de universaliteit en de katholiciteit van de Kerk van Christus die zich tot alle volkeren uitstrekt. De notie wordt uitgewerkt in het tweede hoofdstuk van Lumen gentium dat vooraf gaat aan de hiërarchische inrichting van de Kerk en het onderscheid tussen clerus en leken. In dubbel opzicht is de notie ‘volk van God’ dus van betekenis: vanwege de openheid naar alle volkeren en culturen waaruit het volk van het Nieuwe Verbond wordt verzameld, en als correctief op een klerikaal kerkbeeld. Mgr. Joris Vercammen geeft zijn visie op de doorwerking van dit concept in het beleid van de H. Stoel met betrekking tot oecumene en interreligieuze dialoog. Enerzijds laat hij zien dat de Rooms-katholieke Kerk op beide terreinen belangrijke stappen heeft gezet, anderzijds meent hij dat de Rooms-katholieke Kerk door de veranderingen in het tijdsgewricht zich meer op haar eigen identiteit aan het terugtrekken is. Ook bekritiseert hij haar ‘statische waarheids- opvatting’ waardoor de interreligieuze dialoog wordt bemoeilijkt. De vernieuwing van de liturgie is in de Nederlandse kerkprovincie één van de meest heikele onderwerpen. In deze bundel komt dit onderwerp aan bod onder het visioen ‘Diversiteit in de eenheid’. Henk Witte leidt het thema in met een beschouwing over de universele kerk en de lokale kerken. De herwaardering van de lokale kerken (opgevat als kerk rondom de bisschop) was al voor het Concilie ingezet. Witte wijst daarvoor onder andere op de betekenis van de Liturgische Beweging in de eerste helft van de 20 e eeuw. Het thema is tijdens het Concilie uitvoerig aan de orde geweest en heeft concilievaders bewust gemaakt van de diversiteit in de Kerk die in kerkelijk recht, liturgie, theologie en spiritualiteit tot uitdrukking komt. In de bijdrage van Martin Hoondert over liturgische en muzikale repertoires in een globaliserende kerk wordt duidelijk dat de band van de eenheid in de Rooms-katholieke Kerk op het terrein van de liturgie dreigt te knappen. Volgens hem voert de Nederlandse kerkprovincie op liturgisch terrein een ultramontaans beleid waarin pluralisme op liturgisch gebied wordt teruggedrongen. Daartegenover plaats hij de tendens van allerlei groepen in de marge van de kerken om hun eigen liturgie samen te stellen. Hoondert spreekt in dit verband van een ‘netwerkkerk’. Zijns inziens is het een onvermijdelijke ontwikkeling en dient er ruimte te worden gegeven aan ‘de toenemende pluralisering inzake liturgische en liturgisch- muzikale repertoires’. Het vierde visioen heeft betrekking op de vernieuwing van het religieuze leven. In twee bijdragen brengen Marga Arendsen en Eric Corsius in beeld hoe religieuzen in Nederland vorm hebben gegeven aan de conciliaire vernieuwing. Het zijn twee hoofdstukken waarin de teloorgang van het religieuze leven in ons land wordt beschreven. Het enthousiasme over