Perspectief 2013-19

50 Visioenen van het Tweede Vaticaans Concilie – recensie Martin Hoondert, Jan Jacobs, Franck Ploum (red.) Berne Media, 2012, 269 bladz., prijs € 28,50 door Geert van Dartel Op 6 oktober 2012 werd in De Nieuwe Liefde in Amsterdam het boek Visioenen van het Tweede Vaticaans Concilie ten doop gehouden tijdens een publieksdag waarop in lezingen, tafelgesprekken en interviews werd teruggekeken op 50 jaar conciliegeschiedenis. Aan het einde van de dag werd het eerste exemplaar van het boek aangeboden aan de oud-bisschop van Breda, mgr. H.C.A. Ernst. De fraai vormgegeven bundel bespreekt het Concilie aan de hand van zeven grondinzichten of visioenen die aan de conciliedocumenten zijn ontleend. De beschouwingen van vaktheologen worden ingeleid door een drietal interviews van Franck Ploum met enkele ooggetuigen van het Concilie: Mgr. Jan Bluyssen, die als jonge bisschop aan het Concilie heeft deelgenomen, mgr. Martin de Groot, die ten tijde van het Concilie in Rome studeerde, en mgr. Huub Ernst, die vanuit Breda het Concilie op de voet volgde en aan voorbereidingsbijeenkomsten in Nederland heeft deelgenomen. In hun terugblik zijn ze alle drie buitengewoon positief over de actuele en blijvende betekenis van het Concilie waarvan ‘nog lang niet alle vruchten zijn geplukt’ (Bluyssen). In hun terugblik zetten ze verschillende accenten. Mgr. Bluyssen benadrukt het belang van de verantwoordelijkheid van alle gedoopten in de Kerk en wijst op de centrale plaats van de term ‘volk van God’. Hij gelooft niet dat er in de huidige tijd sprake is van een herstel van het oude harnas van het geloof. De tijden zijn wel erg veranderd. De jaren zestig vroegen om een reactie op een naar binnen gekeerde Kerk. In de huidige tijd staat de Kerk voor heel andere taken. Mgr. de Groot blikt in het bijzonder terug op de bijdragen van Nederlandse bisschoppen en theologen aan het Concilie. Met name kardinaal Alfrink en zijn adviseur Edward Schillebeeckx hebben een grote rol gespeeld. Mgr. de Groot is overtuigd van de actuele betekenis van de documenten van Vaticanum II mits ze vanuit het perspectief van continuïteit worden gelezen. Er is ook nu een balans nodig tussen de kerk van alle eeuwen en een kerk die zich blijft ontwikkelen. Mgr. Ernst benoemt de humanisering van het christelijk geloof als het belangrijkste vernieuwende grondinzicht van het Concilie. In liturgie en pastoraal is de Kerk dichter bij mensen gekomen. Deze humanisering dient volgens mgr. Ernst sterker verankerd te worden in de identiteit van de Kerk. Na deze opmaat worden zeven visioenen tegen het licht gehouden: de tekenen van de tijd, de eenheid van het volk van God, diversiteit in eenheid, herbronning als een vorm van vernieuwing, de rijkdom van broeder- en zusterschap, het besef van de Joodse oorsprong en de waarde van kunst en schoonheid als vindplaats van God. In de epiloog geeft Jan Jacobs een toelichting op de keuze om aan de hand van visioenen de betekenis en doorwerking van het Concilie te bestuderen. ‘Met de aanduiding ‘visioenen’ wordt geprobeerd om de contextualiteit en particulariteit die onlosmakelijk zijn verbonden met de – tijdgebonden – documenten van Vaticanum II te overstijgen.’ Een visioen is een vergezicht waarvan de realisering altijd in het verschiet ligt. Deze invalshoek geeft de auteurs een zekere vrijheid in hun beschouwing over het Concilie. Het is de bedoeling om zo een duurzaam perspectief over de grondinzichten en inspiratie van het Concilie voor de toekomst veilig te stellen. Zeven visioenen Onder het motto ‘het verstaan van de tekenen van de tijd’ gaat Jan Jacobs in op de dynamiek van het conciliair concept. De term ‘aggiornamento’, die door paus Johannes XXIII in de toespraak waarin hij het Concilie aankondigde voor het eerst werd gebruikt, speelt hierin een belangrijke rol. ‘ Aggiornamento’ staat voor de bereidheid om acht te slaan op ‘de tekenen van de tijd’ in het verstaan en de verkondiging van het Evangelie. Jacobs