Perspectief 2012-17

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 17, september 2012 7 zondagochtenddienst in het klooster Iviron. Daar liep in het halfduister een monnik te paraderen van een lessenaar rechts in de kerk naar een lessenaar links, én terug. Steeds fluisterde hij de links of rechts staande monniken in wat zij hardop moesten prevelen. Urenlang monotoon gereciteer in een Grieks dat ik niet verstond. En ik maar wachten tot ze zouden gaan zingen! Ook drong vanaf mijn Athosreis tot mij door dat de Orthodoxe kritiek op de Rooms-katholieke Kerk geen folkloristische vete tussen twee buurdorpen is waar je zo eens om kunt lachen, maar zeer, zeer diep geworteld. Oosters christendom bleek niet alleen anders-maar-toch-ook-katholiek, zoals ik had ervaren aan de Byzantijnse liturgie in Dongen, maar toen veeleer: zéér anders en vooral niet-katholiek. Voer dus voor oecumene, het streven naar eenheid onder de christenen. Tijdens mijn theologiestudie in Tilburg en later in Nijmegen besteedde ik veel extra aandacht aan oosters christendom. In 1978 organiseerde de Theologische Faculteit van Nijmegen een Bijbelse studiereis naar het Midden-Oosten. Ik raakte verliefd op Syrië en op de Arabische wereld, en op zijn oosters christendom. Geert van Dartel, mijn huidige collega en directeur, nam ook aan die reis deel. Ik werkte een haast dubbel programma af: het reguliere over de Bijbel – daar ging die reis tenslotte over – én een programma over oosters christendom, dat ik overal waar ik de kans kreeg opzocht. Ik herinner mij uit die tijd ook de colleges van professor Van der Aalst. Daar maakte ik kennis met de kerkelijke dichter Efrem de Syriër uit de 4 e eeuw. Het Syrische christendom zou mij nooit meer loslaten. Ik herinner mij enkele dichtregels van Efrem die mij diep raakten. Ze gaan over Maria, over de doop en over de eucharistie. Efrem spreekt Christus aan en zegt: Zie! Vuur en Geest in de schoot van die U baarde! Zie! Vuur en Geest in de rivier waarin Gij werd gedoopt! Vuur en Geest in onze Doop! In het Brood en de Beker: vuur en heilige Geest! 3 Dat vuur is nooit meer gedoofd. Soms smeult het alleen maar onder de as, om dan weer op te laaien. Tijdens mijn studie had ik intussen ook Johan Meijer leren kennen. Hoewel ik nooit één college van Johan op de universiteit heb gevolgd - hij kwam pas naar Tilburg toen ik al in Nijmegen studeerde - is hij toch één van mijn belangrijkste leermeesters in oosters christendom geworden. Ik ben dan ook heel blij dat hij de uitnodiging heeft geaccepteerd om vandaag te spreken, temeer omdat hij de eerste elf jaar van mijn betrekking ook mijn collega en directeur is geweest. Hem ben ik voor veel dingen dankbaar. Mettertijd werd ik actiever en actiever in de Johannes van Damascusgemeenschap in Tilburg – tegenwoordig in Den Bosch –, een katholieke geloofsgemeenschap van de Byzantijnse ritus die Nederlandstalig en oecumenisch is, en die onder andere door Johan is gesticht. Daar werd de oosterse liturgie in haar katholieke vorm mijn liturgie. Gedurende 25 jaar werk Terwijl ik behoorde tot Johannes van Damascusgemeenschap heeft Johan mij op een gegeven moment gevraagd om vrijwilligerswerk te doen bij wat toen nog het Apostolaat voor de Oosterse Kerken heette. Dat heb ik een half jaar gedaan, totdat dit per 1 juni 1987 een betaalde baan werd. Ik heb sindsdien 25 jaar mogen werken voor oosters christendom. Ik heb van mijn passie niet een hobby, maar mijn werk gemaakt. Ik heb in die 25 jaar veel oosterse christenen mogen ontmoeten, van allerlei pluimage: geestelijken, maar ook ‘gewone’ gelovigen. Ik ontmoette ze onder andere tijdens mijn reizen naar het christelijke Oosten. Een van de reizen die ik voor mijn werk maakte, wil ik hier in het bijzonder 3 Uit Efrems Hymnen op Epifanie