Perspectief 2011-13

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 13, september2011 20 Aan deze samenvatting voeg ik de volgende beschouwingen toe. 1. Het optimisme Ik deel de fundamentele insteek van dit boek. Laten we niet al te veel somberen over een zogenaamde ‘oecumenische winter’, maar laten we in plaats daarvan de resultaten eens op een rij zetten. Is een half glas, half leeg of half vol? Kardinaal Kasper kiest voor het tweede perspectief en ik reken mezelf ook tot de oecumenische optimisten. In mijn werk als academisch systematisch theoloog merk ik dat het vanzelfsprekend is geworden om buiten de eigen confessionele belijning te kijken bij het vinden van oplossingen voor oude en nieuwe uitdagingen. Een signaal hoe een oecumenische werkwijze zo goed als standaard is geworden. 2. Het belang van de kerk Ik constateerde het aan het begin van mijn bijdrage. Meer dan de helft van dit boek gaat over de kerk. En als we, in aansluiting bij de veel voorkomende gewoonte, het vierde hoofdstuk over de sacramenten doop en eucharistie nog onder de ecclesiologie willen rekenen, dan beslaat het deel over de kerk meer dan twee derde van het boek. De opbouw van het boek laat zien hoe de kardinaal argumenteert. Over de Godsleer zijn we het fundamenteel eens. Door de Gemeenschappelijk verklaring betreffende de leer van de rechtvaardiging weten we nu dat de nog bestaande verschillen in de soteriologie niet langer kerkscheidend zijn. Als ik mijn studenten de Gemeenschappelijke verklaring laat lezen, reageren sommigen van protestantse afkomst verrast. Ze hadden nooit gedacht dat ook rooms-katholieken zouden kunnen beamen dat mensen niet door goede werken worden gerechtvaardigd, maar dat het een werk van de drie-ene God is, uit genade alleen, door geloof in het werk van Christus (GV 15). Ze zijn verrast omdat ze juist de leer van de gerechtigheid en de heiliging, de soteriologie, hebben verstaan als de ware oorzaak waarom protestanten en katholieken niet in één kerk kunnen zitten. Zonder gemeenschappelijke heilsverkondiging geen gemeenschap, was de argumentatie. Op het einde van de Gemeenschappelijke verklaring geven de rooms-katholieke en lutherse gesprekspartners aan welke punten verdere verheldering vragen op weg naar de zichtbare eenheid: ‘Hiertoe behoren, onder andere, onderwerpen als de verhouding tussen het woord van God en de leer van de Kerk, alsook de ecclesiologie, het kerkelijk gezag, de eenheid van de Kerk, het ambt, de sacramenten en de verhouding tussen rechtvaardiging en sociale ethiek.’ Het zijn, op het laatste punt na, allemaal elementen die onder de kerk vallen. Als protestanten zeggen we graag, in werkelijkheid te makkelijk, dat het gaat om het evangelie en niet om de kerk. Daarmee bedoelen we dat het om Christus, of om de drie-ene God gaat, en niet om de kerk als instituut, maar daarmee dreigen we een valse tegenstelling te scheppen tussen evangelie en kerk, tussen boodschap en boodschapper. Zowel het nieuwtestamentisch getuigenis als de geloofsbelijdenis van Nicea - Constantinopel geven aan dat de boodschapper – de geloofsgemeenschap – deel is van het goede nieuws. De huidige kerkverlating en het onvermogen om het geloof over te dragen op nieuwe generaties vormen een extra stimulans om het thema ‘de kerk’ niet links te laten liggen, maar extra te theologiseren over de kerk. De geschiedenis heeft geleerd dat het protestantisme een beperkt vermogen heeft om voldoende ruimte voor verscheidenheid van mening binnen de eenheid te scheppen. Al te vaak is de waarheid in de kerk tegenover de eenheid in de kerk geplaatst en is gekozen voor de scheuring. Nog een extra reden dus om de kerk als een centraal thema te beschouwen. 3. Het komt meestal terecht bij het ambt Als het over de kerk gaat, dan gaat het in de meeste gevallen ook over het ambt. Prima dat een nieuw hermeneutisch kader is geschapen om de klassieke tegenstelling tussen Schrift en traditie te overstijgen, maar de vraag naar wie beslist wat bij de Traditie hoort, is niet opgelost. Ook de vragen rondom de rol van het bisschopsambt in de apostoliciteit van de