Perspectief 2009-4

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, Jrg. 2, nr.4, juni 2009 28 belangrijkste vertegenwoordigers van de apofatische traditie, de Griekse kerkvader Gregorius Palamas. Ik heb in het kader van dit artikel geen gelegenheid om zelfs een korte samenvatting van Palamas’ theologische gedachten te geven, bijvoorbeeld van zijn gedachten over de gebedspraktijk ten behoeve van de vergoddelijking ( theosis ), die ik al eerder heb genoemd. Ik noem alleen zijn belangrijkste gedachte: dat de hele schepping is doordrongen door Goddelijke energieën die van God uitgaan, maar niet met Gods wezen samenvallen. De leer van Palamas betekent dat alles in de schepping, de materiële en de niet-materiële dingen, met elkaar samenhangt. Deze leer is geïntroduceerd op het concilie van Constantinopel in 1341 en is op de concilies van 1347 en 1351 als dogma aangenomen. De geschriften van Palamas werden reeds vroeg in de 16 e eeuw bekend in de Russische kloosters. In het voorafgaande heb ik steeds over fenomenen verteld die op het moment tot Russisch- orthodoxe spiritualiteit worden . Bovengenoemde wereldbeschouwing is echter al sinds eeuwen onderdeel van de Russische spiritualiteit. Misschien is dit het beste te illustreren met een citaat uit Dostojevski, de Russische schrijver die wellicht net zo tegenstrijdig en mooi is als zijn Vaderland zelf. Het citaat is afkomstig uit de lering van starets Zosima uit De broers Karamazov, waaruit ik aan het begin al heb geciteerd. Bij Zosima gaat het om een wereldbeschouwing of een spiritualiteit die van de samenhang van alles met alles uitgaat en die de gehele mens vereist: “Alles is als een oceaan, alles stroomt en staat met elkaar in verbinding, je raakt het op één plaats aan – het weergalmt in het andere uiteinde van de wereld.”