Perspectief 2009-4

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, Jrg. 2, nr.4, juni 2009 27 een levend organisme is en zich in een permanente transformatie en reactie op de sociale ontwikkelingen bevindt. Voor het thema “symbiose tussen kerk en staat” is een citaat op zijn plaats uit een paper van Marina Shishova, getiteld “Ancient paradigms in the Orthodox perception of human rights, shown on the example of the Russian Orthodox Church” , die zij presenteerde op de International Expert Meeting of the Institute of Eastern Christian Studies, Radboud Universiteit, in februari van dit jaar. “Several years ago, our government declared a new state policy and began the elimination of non-governmental organizations, first and foremost those involved in the protection of human rights. By issuing certain legislative acts, the government created conditions under which the further functioning of many NGOs became impossible. These legislative steps were accompanied by powerful ideological campaigns. Non-governmental organizations were stigmatized as servers of the West destroying Russia’s traditional culture and national identity. This resulted in a sharp decline in the number of Russia’s non-governmental organizations, while human rights activists were now seen by the public as the “fifth row”, i.e. actual enemies of the people. After some time, the Russian Orthodox Church came up with an initiative, suggesting that it may take over the functions of the organizations protecting human rights. The Church explained what human rights should be like in the document entitled ‘Basic Teaching of Russian Orthodox Church on Human Dignity, Freedom and Rights’.” Vanuit de grondbeginselen van de pastorale theologie zou ik stelling willen nemen ten aanzien van het “psychologische” aspect van deze decreten. Een rouwproces en introspectie om geen overhaaste beslissingen te nemen zijn voorwaarden voor een individuele mens voor de verwerking van een traumatisch verleden. Geldt niet hetzelfde en misschien zelfs in grotere mate ook voor een kerk? Ik denk dat een lang proces van (be)rouw na het Sovjetverleden en introspectie voordat besluiten worden genomen de Russisch-orthodoxe Kerk als organisme gezonder hadden gemaakt. De Kerk had moeten laten zien hoe mensenrechten horen te zijn. Hetzelfde gaat wat mij betreft ook op voor de heiligverklaringen in de afgelopen jaren. Niet alleen de genoemde “politieke” motivaties of het orthodoxe theologische paradigma spelen een rol bij de afwezigheid van theologische reflectie. Er is ook een heel complex van historische redenen aan te voeren, waarvan de belangrijkste het ontbreken van een democratische traditie van tolerantie en vrijheid in de Russische geschiedenis is. In het Synodale tijdperk (1721-1918) heeft de Russisch-orthodoxe Kerk geen kans gehad om echt een wetenschappelijke theologie als traditie te ontwikkelen. Onder het communisme was een dergelijke ontwikkeling niet eens denkbaar. Er is bijvoorbeeld geen methodologisch instrumentarium zoals in de Westerse universitaire theologie. Dit leidt onvermijdelijk tot willekeurige omgang met de traditie - de zeven oecumenische concilies en de kerkvaders - en de bronnen. De weinige aanzetten tot reflectie over de traditie op niveau zijn te vinden bij de ”exil-orthodoxen” als de reeds genoemde A. Schmemann, I. Meyendorff en een “dissident-theoloo”, A. Menj. Maar al deze theologen zijn inmiddels overleden - Menj werd vermoord - en er is geen volwaardige voortzetting van hun traditie. Het probleem is uiteraard ook dat de meer kritische academische stemmen binnen de bestaande theologisch-politieke constellatie niet aan bod kunnen komen en zich in Rusland gewoonweg niet vrij durven uitspreken. “Alles is als een oceaan” Door de genoemde factoren blijft een rijkdom aan orthodoxe theologische inzichten, die alle radicalisme kan tegengaan en die ook voor de Westerse theologie van onschatbare waarde is, in de traditie verborgen. Ik noem maar één voorbeeld dat ik echter inderdaad heel vruchtbaar ook voor de Westerse theologie vindt. Ik denk aan de leer van één van de