Basis HTML versie
4
Kinderen geven kleur aan geloven
zelf God is - dat zou idolatrie zijn.
Ik heb een film gezien over Karel de Grote, de
eerste keizer van het Westelijke Christelijke
rijk. Er was een voorval waarbij Karel, nadat hij
barbaren een houten afgodsbeeld had zien kus-
sen, vol bitterheid en afschuw besloot te spre-
ken met hun stamhoofd en hem te bekeren tot
de ware God. Dus zei hij: leer te luisteren naar
de God in jou als Iemand, die aanwezig is in jou
en vanuit de diepte van je ziel spreekt, niet
vanuit het hout dat niet God kan zijn, aange-
zien het ook geschapen is door de Schepper.
Jammer genoeg heeft Karel later de iconenver-
ering in Byzantium ook als idolatrie
beschouwd. Deze vereenzelviging zou op tragi-
sche wijze het denken van West-Europa beïn-
vloeden. Vanwege de angst voor deze vereen-
zelviging besloot de Roomse kerk samen met
Karel de Grote dat didactische en, ongetwijfeld
ook, decoratieve functies (als kerkversierselen)
van de icoon beter zouden overeenkomen met
de status ervan in de kerk dan twijfelachtige
verering. Dat is de reden dat in de
Caroline libri
(boeken van Karel) de Byzantijnse iconenvere-
ring definitief werd beschouwd als ketterij en
idolatrie.
Een moderne vraag over de icoon die door pro-
testantse theologen wordt gesteld, volgt de vol-
gende argumentatie: hoe kan God worden ver-
eerd in een door een kunstenaar met de hand
gemaakt beeld? Hierbij wordt gesuggereerd dat
zo’n beeld uiteindelijk een afgodsbeeld is.
Het probleem van de verering van het handge-
maakte beeld dient als een serieuze aanleiding
om na te denken over de menselijke persoon.
Dit is in feite een primaire vraag voor de
moderne filosofie. Helaas wordt het antwoord
meestal niet gezocht in verband met het beeld
van God in de mens. Het moet als vanzelfspre-
kend worden beschouwd dat we om de icoon
en iconenverering te kunnen begrijpen ons
bewustzijn moeten laten veranderen. Zoals de
moderne Franse theoloog Jean-Luc Marion
schreef, bestaat het wezen van het idool
(afgod) niet in het feit dat het door mensen-
handen is gemaakt, maar in het feit dat het
aanwezig is in de mens – de afgod is een eeu-
wig zelfportret van de mens die op zoek is
naar God, maar door vergissing de producten
van zijn activiteit als God beschouwt.
Omvorming
Alleen de icoon zelf kan een mens in God
omvormen en de ontmoetingsplek worden met
de Schepper. De woorden van de christelijke
filosoof Gabriel Marcel dringen diep door in de
betekenis van de verandering in het menselijk
bewustzijn en zijn heel precies gericht op het
christelijke beeld: “Voor heroriëntatie van het
perspectief, voor iets dat een eindeloze ontoe-
reikendheid leek om een evenzo eindeloze vol-
heid te worden, is het nodig voor het bewust-
zijn om met een stevig gebaar van vastberaden
omkering zichzelf op te offeren in het aange-
zicht van de Ene die het kan aanspreken in
gebed als zijn Begin, Doel en enige
Krachtpunt.”
Deze omkering heeft de werkelijkheid van ont-
moeting nodig en die is niet mogelijk in het
milieu van de universele triomf van het idool,
bewustzijn dat zich in zichzelf heeft terugge-
trokken, wanneer de grens tussen het gescha-
pene en Niet-geschapene is vervaagt, wanneer
er geen notie van zonde bestaat, wanneer
authenticiteit van het zijn van de gevallen
natuur wordt bewezen door ofwel de weten-
schappelijke feiten ofwel metafysica. Hoe kun-
nen we deze cirkel doorbreken? Is dat über-
haupt mogelijk?
Er zijn interessante gedachten te vinden over
de icoon en het idool als twee verschillende
verschijnselen in het werk van de bovenge-
noemde theoloog Jean-Luc Marion. Deze
komen voort uit het fundamentele gegeven aan-
gaande de icoon, namelijk de verschijning van
Christus, het beeld van de onzichtbare God,
daar ons de Blik, de Waarheid van het Gelaat
wordt gegeven. Idool en icoon worden onder-
scheiden door heroriëntatie van het bewust-
zijn, die plaatsvindt in de diepe omvorming van
de menselijke geest voor het aangezicht van de
Levende God. Daarom gaat achter de taal van
de icoon in de eerste plaats het aanzien schuil
van een omgevormde persoon die vrede, hoop
en gebed tot de Ware Vader heeft gevonden.
Het is het licht van het toekomstig Koninkrijk
dat al hier op aarde begint.
Licht
In de Orthodoxe theologie is de icoon een beeld
van heiligheid, een spiritueel begin van het zien
van een toekomstige tijd, terwijl de kunst van
het iconen schilderen is als de kleding van hen
die zich voorbereiden om de tempel van God
binnen te gaan. Echte kunst is altijd mysteri-
eus, en dat geldt nog meer voor kerkelijke
kunst, die doordringt in het Koninkrijk der
Hemelen. Toen de restaurateurs aan het eind