Basis HTML versie
2 1
Kinderen geven kleur aan geloven
Mijn overtuiging is dat men in het westen in
zekere zin op de ‘koninklijke weg’ is blijven
voortgaan. Zeker, de weg van de iconen was er
in het westen duidelijk één met hobbels en met
veel zijwegen en werd daarmee ook een andere
weg dan die in Byzantium en in de Oosters-
Orthodoxe Kerk, meer een stippellijn dan een
doorgetrokken lijn, en op een gegeven moment
ook wel erg dun. Maar toch, ik waag hier de
stelling dat iconen in feite nooit
écht
– nooit
helemáál
- uit het westers christendom zijn weg
geweest en dat ze dus in principe ook niet
exclusief oosters of oosters-orthodox zijn.
Kijken we eens naar wat er in het westen aan-
wezig is aan iconen: panelen, muurschilderin-
gen, bas-reliëfs, mozaïeken,: in de basilica’s
van Rome en Ravenna; in de Normandische
kerken op Sicilië; in de San Marco te Venetië;
in de kerken van Florence —inderdaad vaak
vervaardigd door Byzantijnse vaklui; de icoon
van de Zwarte Madonna van Cze, stochowa;
maar ook wat we zien in de stadskerkjes van
Toscane en het Umbrië van Franciscus; de 11
e
eeuwse fresco van Christus in de kathedraal
van Tivoli; de Romaanse wandschilderingen in
de Catalaanse kerkjes in de Pyreneeën, ja
überhaupt de vele fresco’s over het gehele
christelijke westen; de Latijnse kruisvaarders-
iconen in het Midden-Oosten; de iconen van
Sint-Dominicus; de oude Kroatische basreliëfs
in steen, de laat-middeleeuwse Boheemse
panelen en de religieuze volksschilderingen in
Duitstalige en Midden-Europese landen.
Zeker, er is een belangrijke ontwikkeling in de
westerse kunst gekomen die onomkeerbaar is.
De strakke kerkelijke canon die zo verwant
was met de Byzantijnse werd op een gegeven
moment losgelaten. Toch denk ik dat in de
rooms-katholieke geloofsbeleving
beelden
- ook
driedimensionale – niet zelden de functie heb-
ben gehad die de iconen hebben in de Oosters-
Orthodoxe Kerk. Ze waren en zijn niet louter
catechetische verwijzingen naar voorbije
geloofshelden, maar bemiddelen wel degelijk
een symbolische aanwezigheid. En nog niet zo
heel lang geleden maakte de icoon van OLV
van Altijddurende Bijstand, een van oorsprong
Griekse icoon, vanuit de redemptoristenkerk
te Rome een ware zegetocht door het Rijke
Roomse leven.
De praktijk rond iconen bij katholieken
en protestanten
De afgelopen vijftig à zestig jaar heeft in de
rooms-katholieke kerk, maar ook bij prote-
stantse christenen, de icoon een soort come-
back gemaakt. Onder deze hedendaagse gelo-
vigen is de laatste decennia een
feeling
voor
religieuze kunst in het algemeen en voor ico-
nen in het bijzonder ontstaan. Vele katholieke
kerkgebouwen hebben tegenwoordig iconen in
hun liturgische ruimte, soms oude ‘échte’ ico-
nen, soms mooie reproducties opgeplakt op
hout, soms ook recente iconen, in opdracht
geschilderd. Want er zijn inmiddels ook katho-
lieke en protestantse icoonschilders, niet zel-
den overigens opgeleid door Orthodoxe icoon-
schilders. Er is oprechte belangstelling voor
iconen als religieus fenomeen, een bescheiden
belangstelling weliswaar, maar ontegenzegge-
lijk aanwezig. Zij gaan voort op de koninklijke
weg, die volgens mij in het westen dus nooit
helemaal was verlaten, maar wel in de versuk-
keling was geraakt. Voor de herontdekking
hadden en hebben we de Oosters-Orthodoxe
Kerk nodig, die als geen andere kerk de icoon
en zijn leer heeft bewaard, ontwikkeld en
gekoesterd.
In de titel van mijn voordracht heb ik het
woord ‘koninklijke weg’ ingevoerd vanuit een
wat losse interpretatie. De concilievaders van
Nicea II bedoelden natuurlijk met de ‘konink-
lijke weg’ dat er geen andere weg mogelijk was.
Mag ik dat wat nuanceren, iets minder exclu-
sief? De geschiedenis van de icoon in het
Westen laat zien dat er meerdere wegen zijn –
en ik heb aan het begin laten zien, dat het
christelijke Oosten als geheel eveneens die
diversiteit vertoont.
Je kunt op velerlei wijze God, Christus en de
heiligen de eer brengen die hun toekomt – alle-
maal O.K., vrijheid blijheid -, maar de iconen-
verering is daarbij een ‘koninklijke weg’.
Aan de hand van één belangrijke betekenis
van de icoon hoop ik wat verder uit te leggen
wat die ‘koninklijke weg’ dan wel kan zijn voor
christenen in het Westen. Ik leg dat belang van
de icoon uit via de liturgie.
Het liturgische ‘Heden’
Insteken op een belangrijk moment: het liturgische
‘hier en nu’ (gewijde tijd)
Ik rangschik iconen in de orde van het present