Overeen 2004 9

Gedurfd is het wel, om je als protestant aan een theologie van het bisschopsambt te wagen, ook al zeg je in alle bescheiden- heid, dat het slechts bouwstenen zijn, die je aanlevert. Heel wat theologen van het reformatorische erf hebben in de afgelopen jaren hun partijtje meegeblazen in de wereldwijde oecumenische dialogen, waarin het bisschoppelijk ambt steeds een hot item was. Met name het BEM-rapport (Baptism, Eucharist Ministry) heeft in de jaren tachtig van de vorige eeuw velen uitgedaagd juist op dit punt het achterste van hun protes- tantse tong te laten zien. BEM stelde aan kerken die het bisschopsambt nog niet of niet meer kennen de dringende vraag de (her)invoering van dit ambt te herover- wegen met het oog op de zichtbare een- heid (‘visible unity’) van de verdeelde kerken. Zou het de moeite waard zijn een protestants bisschopsambt te overwegen, om op die manier ook weer een nieuwe impuls te geven aan het oecumenisch élan? Als iets door de oecumenische partners met zoveel aandrang wordt gevraagd, moet je wel reageren. Dat gebeurde ook. De protestantse reactie bleek echter in overgrote meerderheid afwijzend. In protes- tantse gelederen bleek achter de oecume- nische façade nog veel anti-hiërarchisch sentiment schuil te gaan en zelfs hier en daar enig antipapisme. In de officiële reacties hebben de Nederlandse protes- tanten negatief gereageerd op het ambts- deel van BEM, al gaven de gereformeerden een studieopdracht aan hun deputaten (deskundigen). Maar het rapport (Koffe- man) bleef in de la. De SoW-kerken had- den wel andere zorgen aan hun hoofd. De vereniging van de drie protestantse stro- mingen slokte immers alle aandacht op. Er zijn inmiddels binnen SoW wel twee oecumenische studies verschenen, waarin voorzichtig (M. Gosker) en krachtig (E. van der Borght) werd gepleit voor versterking van het episcopale element in de protes- tantse kerkregering, maar de discussie kwam nauwelijks op gang. Blijkbaar was de tijd nog niet rijp. Een protestantse bisschop Met zijn studie over een mogelijk bis- schopsambt in de Reformata wierp dr. J. Kronenburg de knuppel met kracht in het protestantse hoenderhok. Hij pleit in zijn boek expliciet voor een protestantse bisschop en heeft daarbij een duidelijk profiel voor ogen. Om zijn voorstel te onderbouwen draagt hij niet alleen oecu- menische, maar ook ecclesiologische en praktische argumenten aan. Tegelijk heeft hij goede hoop, dat een Nederlandse protestantse bisschop de PKN weer een eigen gezicht (en stem) zou kunnen geven binnen de hedendaagse culturele situatie. Via de oude regel Lex orandi - Lex creden- di (zoals wij bidden zo geloven wij) geeft hij een analyse van een aantal bestaande protestantse ordinatieliturgieën, waarbij hij die van de kerk van Zuid-India als uit- gangspunt neemt. Die kerk heeft reeds geruime tijd een voorbeeldfunctie in de oecumene en berust op een systeem dat verschillende vormen van kerkregering (presbyteriaal, congregationalistisch en episciopaal) in zichzelf verenigt. Zo’n episcopresbygationaal kerkelijk systeem spreekt Kronenburg aan. Aan de hand van tekstvergelijking komt hij vervolgens tot een bisschoppelijk profiel. Men kan zich de vraag stellen of het resultaat er anders uitgezien zou hebben als hij voor een andere methode had gekozen, maar dat terzijde. De bisschop die Kronenburg voor ogen heeft, is flexibel en pastoraal en oefent een prettig en kundig leiderschap uit, dat heel de kerk ten goede komt. Motieven Ik ben benieuwd of deze studie de discus- sie over het bisschopsambt binnen de PKN op gang zal brengen en wat die zal opleveren. Van de motieven die Kronen- burg in zijn dissertatie aanreikt, weegt wat mij betreft het pastorale motief zwaar. De bisschop, die optreedt als een moeder- van-de-altijddurende-bijstand die ontfer- mend omziet naar mensen, zie ik wel zitten, al was het nog mooier geweest als Kronenburg dit iets meer had uitgewerkt binnen de context van de huidige kerkelijke situatie. Hij signaleert terecht dat binnen de protestantse kerken een dergelijke figuur ontbreekt (een visitatiecommissie heeft weinig bevoegdheden), terwijl er wel behoefte aan is. Het idee van de bisschop als hoeder van de geloofstraditie, als teken (niet garant) van de eenheid en als verbin- dende schakel met de Una Sancta is de moeite van het overwegen meer dan waard. Kronenburg waagt zich trouwens niet aan de meest heikele kwestie: het debat over de sacramentaliteit van het ambt en het staan in de apostolische successie. In oecumenisch opzicht is dat natuurlijk jammer, omdat daar nu juist de grote ecclesiologische vragen liggen. De bisschop die Kronenburg voorstaat zal het, vrees ik, niet halen als het gaat om de wederzijdse erkenning van het ambt in de wereldoecumene, met name niet wat betreft de rooms-katholieke en de oosters- orthodoxe tradities. Toch vermindert dat de waarde van deze studie niet. Kronenburg koos ervoor zich speciaal te richten op het ontwikkelen van een eigen visie op een protestants bisschopsambt. Ik vroeg me daarom wel even af, waarom zijn boek in de titel over een oecumenische bisschop spreekt en niet over een protestantse bisschop, waarvoor hij toch in feite een pleidooi voert. Maar ten diepste wil hij die oecumenische bisschop toch wel en die zal er pas komen als niet alleen de prote- stanten opschuiven, maar ook de rooms- katholieken en de oosters-orthodoxen. Kronenburg zou graag zien, dat alle tradi- ties zich zouden heroriënteren op het model van de vroeg-christelijke bisschop van vóór Constantijn de Grote, toen het christendom nog geen staatsgodsdienst was. Dat is een mooie gedachte. Margriet Gosker 3 Overeen, nr. 9, januari 2004 Op 26 november promoveerde de emeritus-predikant Hans Kronenburg in Utrecht op een proefschrift over een reformatorische theologie van het bisschopsambt. Het deed heel wat stof opwaaien. Ter bevordering van de oecumenische dialoog over het bisschopsambt organiseert de Katholieke Vereniging voor Oecumene een bijeenkomst op woensdag 21 januari. Margriet Gosker is een van de sprekers. Samen op weg naar een oecumenische bisschop Om de oecumenische dialoog over het bisschopsambt te bevorderen, organiseert de Katholieke Vereniging voor Oecumene een bijeenkomst over het proefschrift van Kronenburg op woensdag 21 januari , van 20:00 tot 22:00 uur . In het theehuis van de Domkerk in Utrecht (ingang via de hoofdin- gang aan het Domplein). Na een inleiding van dr. H. Kronenburg reageren drie sprekers vanuit hun eigen theologische achtergrond op het proefschrift: dr. M. Gosker, SoW- predikant te Amstelveen, dr. A. van Eijk, voorzitter van de Raad van Kerken in Neder- land, en prof. dr. C. van der Laan, hoogleraar aan de Vrije Universiteit. De toegang is vrij. Aanmelding E , T 073 6136471. De Goede Herder. Fresco in de capella della Velatio van de catacombe van Priscilla in Rome, eind derde eeuw. Illustratie van de omslag van het proefschrift van Kronenburg Episcopus Oecumenicus.