Overeen 2003 8

7 Overeen, nr. 8, oktober 2003 Tijdens het Vaticaans Concilie (1963-1965) kwamen in Turijn (Noord-Italië) zo’n 25 katholieke en protestantse studenten regelmatig bij elkaar in de flat van Enzo Bianchi (1942). Ze lazen gezamenlijk in de bijbel, bespraken het Concilie, aten en baden samen en de katholieken vierden er soms eucharistie. Er ontstond een plan van een communitair leven. Het prille begin Uiteindelijk was het alleen de katholiek Enzo Bianchi, toen 22 jaar oud, die zich eind 1965 vestigde in een gehucht, Bose. Hij reisde langs monastieke centra als Taizé (protestant) en Athos (orthodox) om er inspiratie op te doen. Ook bezocht hij patriarch Athenagoras enkele keren. In 1968 voegen zich een katholieke man, een katholieke vrouw en een Zwitserse manne- lijke dominee bij hem, om het leven te delen. Ook leeft er een tijdje een moniale mee van het protestantse klooster Grandchamp in Zwitserland. In 1973 bestaat de groep uit ongeveer tien mannen en vrouwen, van wie er zeven op Pasen van dat jaar ten overstaan van hun kerkelij- ke leiders de monastieke geloften afleggen. Dat moment is de officiële stichtingsdatum van de monastieke gemeenschap Bose. Eenheid leven in gemeenschap Tegenwoordig bestaat de gemeenschap uit ongeveer 80 leden: mannen en vrouwen, protestanten en katholieken en een ortho- doxe bisschop in ruste, die een gedeelte van het jaar in Bose verblijft. Ze leidden een leven van gemeenschap, van celibaat en van gehoorzaamheid aan het evangelie. Meer dan dat men van een vastomlijnd oecumenisch plan vertrok, ging men de oecumene in het dagelijks samenleven als monniken léven. Daarbij geeft men, ieder in trouw aan zijn of haar eigen kerk, de onder- linge gemeenschap van christenen gestal- te. Het gaat om het luisteren naar de ander, die broeder of zuster is, van welke kerkelij- ke traditie deze ook komt. Het gemeen- schappelijk leven als monniken is een grote oecumenische kracht. Het liturgische en het persoonlijke gebed staan centraal, alsook het lezen van de Bijbel, zowel in de eredienst als in de individuele lezing (lectio divina, geestelijke lezing), waarover Bianchi enkele boeiende teksten publiceerde. Ook de patristische traditie van het christendom neemt een belangrijk plaats in. De liturgie die men viert, met name het getijdengebed, is geschoeid op de traditie van het westen. Er zijn overigens veel oosterse elementen, bijvoorbeeld iconen of het van oorsprong zeer oosterse feest van de Transfiguratie. De liturgie is zodanig vormgegeven, dat ieder zich erin kan herkennen. Men viert de eenheid niet op sacramentele wijze in de eucharistie. De con- sequentie die men, met alle pijn, trekt uit de verdeeldheid tussen de kerken. Een protestantse monnik, een Franstalige Zwitser, zegt in een interview over hoe het is om als christenen van verschillende kerken het dagelijks leven van een monnikengemeenschap te leiden: ‘Het werkelijke probleem […] is dat van het vieren van de eucharistie op zondag. Wij vieren de katholieke mis […] en praktiseren de eucharistische gastvrij- heid, vanuit het idee dat het gaat om een provisorisch lapmiddel, dat nauwelijks bevredigend is […]. Het is een ware pijn, op een diepe manier, om iedere zondag te moeten vaststellen dat we niet voluit het sacrament kunnen delen van Degene die ons verenigt.’* Monnik zijn Men is monnik, maar acht zich niet beter dan anderen. Bianchi schreef zelfs een boek over het religieuze leven in de Kerk onder de titel ‘Wij zijn niet beter’ (Non siamo migliori, Edizioni Qiqajon, Bose; Franse vertaling: Si tu savais le don de Dieu, Lessius, Bruxelles). De reeds geci- teerde protestantse monnik noemt als een van de redenen waarom hij voor Bose koos ‘de wil om ons celibaat niet hoger te achten dan het huwelijksleven en het verlangen om een “verzameling van eenvoudige christe- nen” te blijven, zoals onze regel [van Bose, red.] het zegt.’ Dit mag tegenwoordig een open deur lijken, maar begin jaren ’60 was in rooms-katholie- ke kring het gevoelen dat het kloosterleven ‘beter’ was nog alom aanwezig. En voor prote- stanten was en is, mede tegen die achtergrond, monastiek leven niet vanzelfsprekend. Een dominee, gast van Bose, zegt daarover: ‘In de tweede helft van de 20e eeuw was het niet evident voor de gereformeerde kerken om het monastieke leven te herontdekken met zijn eis van absolute trouw aan de drie traditio- nele geloften. De kritiek daarop en het wantrouwen ertegen, zoals geformuleerd door de Vaders van de Reformatie in de 16e eeuw, bleven in het confessionele bewustzijn voortbestaan. De nieuwe com- muniteiten moesten deze reserves overwin- nen en het bewijs leveren dat ze wilden staan in de grote traditie van de éne en ongedeelde Kerk.’ Volgens Bianchi is het dit staan in de (ongedeelde) Kerk door het monnikendom vanaf zijn begin, dat het tot een krachtige oecumenische leefvorm maakt. Gastvrijheid De ‘spirituele oecumene’ van Bose krijgt ook gestalte in de gastvrijheid die het monnikendom eigen is. Bose ontvangt vele gasten. Onder hen kerkelijke leiders als patriarch Bartholomeos van Constantino- pel, patriarch Ignatius Hazim van Antiochië, patriarch Alexej van Moskou en aartsbis- schop Rowan Williams van Canterbury. Ontmoeting staat centraal in Bose, ook rond belangrijke oecumenische en spiritu- ele thema’s. Men verzorgt retraites, bijeen- komsten en cursussen en de bekende ‘Internationale oecumenische conferenties over orthodoxe spiritualiteit’, die, met alle moeilijkheden op het hoge niveau van de kerkelijke politiek (bijvoorbeeld Moskou- Vaticaan, orthodoxen vs. protestanten), de lijnen tussen de westerse kerken en de Orthodoxie open houden. De oecumene blijkt een langere adem te vergen dan we vaak willen (en kúnnen) opbrengen. Gemeenschappen als Bose waar men weer op adem kan komen, zijn daarom van vitaal belang. Leo van Leijsen * ‘Ce sont les différences qui permettent la rencontre”, Entretien avec frère Matthias Wirtz, moine de Bose’, pp. 26-27 in: UNITE des chrétiens. Revue oecuménique de formation et d’information, no. 130, avril 2003. Dit artikel is gebaseerd op deze uitgave naast de officiële website van Bose: htttp://www-1.monasterodibose.it . Oecumene leven De monastieke communiteit van Bose Deze zomer werden in de nacht van 5 op 6 augustus, feest van Transfiguratie, drie leden van de monastieke communiteit van Bose in Noord-west-Italië plechtig geprofest. ‘Bose’ viert dit jaar zijn dertigjarig jubileum. Het is een gemeenschap van mannen en vrouwen die komen uit verschillende kerken. Ze leven als monni- ken dagelijks de oecumene. Het klooster van Bose in Italië. Foto: Chr. Forster. Enzo Bianchi. Foto: DR.