Overeen 2003 6

Boekarest (Walachije) 24-27 oktober De jonge diaken in Boekarest spreekt me vriendelijk aan. Verbonden aan het Roem- eens-orthodoxe patriarchaat leidt hij er ook bezoekers rond. Het terrein om de kathedraal gonst van bedrijvigheid, want voor het week- end staat de grootse herdenking van twee populaire heiligen op stapel. Een paar dagen later staan de mensen er in lange rijen te wachten om in de openlucht de relieken van een van de heiligen te vereren. In veel ortho- doxe kerken die ik bezoek, zie ik uitingen van volksreligiositeit. ‘Kijk,’ zegt de diaken, wijzend op een merk- waardige horizontale sculptuur op de buiten- muur van de oude kathedraal waar op drie meter hoogte een ‘koord’ in steen, gevloch- ten uit drie strengen, het exterieur van de kerk omspant: ‘de drie verstrengelde draden symboliseren de eenheid van de Vader, de Zoon en de heilige Geest, maar ook die van de drie gebieden van Roemenië: Walachije, Transsylvanië en Moldavië’. Met deze dubbele interpretatie maakt hij de bijzondere band duidelijk tussen het Roe- meens-orthodoxe geloof en de Roemeense natie. Roemenië was ooit een Romeinse ko- lonie en spreekt een taal van Latijnse oor- sprong. Al in de Late Oudheid was het chris- tendom er in bepaalde streken aanwezig. On- der invloed van Byzantium gingen deze La- tijnstalige christenen behoren tot het ooster- se christendom en volgden ze Constantino- pel in het schisma met Rome (1054). De or- thodoxe kerk dicht zich een doorslaggevende rol toe in de vorming van de Roemeense na- tie en staat. In een wetsvoorstel op de gods- diensten uit 1999 werd echter de omschrij- ving van de Roemeens-orthodoxe Kerk als ‘nationale kerk’ na protesten van andere ker- ken geschrapt; dit zeer tot leedwezen van de orthodoxen, die niet moe werden te verklaren dat ‘nationale kerk’ niet betekende ‘meer ge- privilegieerd’. In 2000 verdween trouwens de toenmalige regering van het toneel en het wetsvoorstel met haar. De Roemenen die ik ontmoet, zijn gastvrij en open. In de hoofdstad ervaar ik een grote oe- cumenische openheid. Orthodoxen studeren en doceren aan katholieke theologische in- stellingen. De orthodoxe priesters zijn vrien- delijk tegenover mij als niet-orthodox. Veel orthodoxe geestelijken hebben buiten Roe- menië aan niet-orthodoxe theologische facul- teiten gestudeerd. En, last but not least, de Roemeens-orthodoxe Kerk was in 1999 de eerste grote orthodoxe ‘landskerk’ die de paus uitnodigde. Begin oktober 2002 bracht patriarch Teoctist een tegenbezoek aan Ro- me. De media berichten er tijdens mijn verblijf in Roemenië nog uitgebreid over. Ik maak kennis met de levendige Rooms-katholieke Kerk (Latijnse ritus) in Roemenië. Ze is duide- lijk oecumenisch en kent een grote katecheti- sche en sociale activiteit. Een jonge vrouw in Boekarest geeft een heel speciale draai aan de grote gastvrijheid en vriendelijkheid van haar landgenoten: ‘Het is huilen zonder tranen’. De Roemenen, ge- beukt door de jaren onder Ceaus, escu en be- hept met een slecht imago én zelfbeeld, zou- den een hartstochtelijke behoefte hebben aardig gevonden te worden. Misschien moet dit veronderstelde ‘huilen zonder tranen’ ook wel worden toegepast op de oecumenische openheid die ik ontmoette in de hoofdstad en is de werkelijkheid weerbarstiger dan een eerste indruk onthullen kan. Cluj (Transsylvanië) 28-30 oktober Oecumenische weerbarstigheid is er in elk geval in Transsylvanië. Een ‘tweeling-kerk’ van de orthodoxe kerk daar is de Grieks-ka- tholieke Kerk. Ze ontstond in 1700 door een unie van orthodoxen met Rome, met behoud van hun Byzantijnse traditie. Het was een emancipatiebeweging van de Roemeenstali- gen in Transsylvanië ten opzichte van de heersende Hongaarse en Duitstalige elite. Door katholiek te worden hoopte men bur- gerrechten te krijgen binnen het katholieke Habsburgse Rijk, waartoe Transsylvanië be- hoorde. In 1948 werd deze Grieks-katholieke Kerk met geweld opgeheven en verloor zij haar bezittingen aan de communistische staat en aan de Roemeens-orthodoxe Kerk. Bij de val van het communisme in 1989 kreeg de kerk haar rechten terug, maar niet al haar kerken. De strijd hierover tussen orthodoxen en Grieks-katholieken woedt nog steeds in Transsylvanië en beheerst de relatie tussen beide kerken. Bij mijn bezoek aan het gebied, waar ik zowel met de orthodoxe als de Grieks-katholieke zijde sprak, was de span- ning duidelijk voelbaar. Toch hoorde ik van beide zijden dat er in de persoonlijke sfeer juist veel goede contacten zijn. Sommige Grieks-katholieken hebben een orthodoxe vader of moeder en er zijn, zo vertelde een diocesane medewerker mij, Grieks-katholieke priesters getrouwd met een orthodoxe vrouw. Ias, i (Moldavië) 31 oktober- 3 november Het derde landsdeel van Roemenië is Moldavië (niet te verwarren met de naburige en groten- deels ook Roemeensta- lige zelfstandige repu- bliek met dezelfde naam). Roemeens Moldavië heeft de faam traditioneel te zijn. In Ias, i word ik ontvangen door het orthodoxe Drie Hiërarchen-klooster. In de stad zetelt bisschop Daniel van Ias, i, een kopstuk van de oecume- ne en vrijwel zeker de volgende patriarch. Moldavië heeft beroemde orthodoxe kloos- terkerken. In Boekovina (Noord-Moldavië) hebben ze al even beroemde fresco’s op de buitenmuren. Zondagmiddag tegen drieën verlaat ik Ias, i met de trein naar Boekarest. Ik heb nogal wat mensen gesproken en veel gezien. De bis- schop, een druk bezet man, kon ik niet ont- moeten. Wel heb ik beroemde kloosters be- zocht, zij het niet in Boekovina maar dichter- bij. De oecumene in Moldavië bleek duidelijk weerbarstig. Menigeen draagt haar een warm hart toe, vooral in de top van de plaatselijke orthodoxe kerk, maar aan de basis, onder sommige gelovigen en in bepaalde kloosters, leven ‘fundamentalistische’ ideeën. Sommi- gen vinden oecumene ketterij. Maar er waren ook gelovigen, priesters en kloosterlingen die daar echt anders over dachten. Leo van Leijsen (Katholieke Vereniging voor Oecumene) Roemenië Oppervlak: 6 x Nederland. Inwoners: 23 miljoen. President: Ion Iliescu. Premier: Adrian Nastase. Etnische Roemenen: 90%. Anderen: Hongaren, Oekraïners, Russen, Roma (zigeuners), Bulga- ren, Turken, Duitsers. Roemeens-orthodoxe Kerk: 87% bevolking. Hoofd: Patriarch Teoctist (Boekarest). Grieks-katholieke Kerk (10% in 1948): 1% (volkstelling 1992) tot ruim 3% (Grieks-katho- lieke statistieken 1999). Hoofd: Aartsbisschop- metropoliet Lucian Mures,an van Alba-Iulia en Fagaras,. Rooms-katholieke Kerk (Latijnse ritus): 5%. Hoofd: Aartsbisschop Ioan Robu (Boekarest). Protes- tantse (lutheranen, calvinisten en unitariërs) en ‘neo- protestantse’ (baptisten, pentecostals, adventisten) kerken: 3,5%. Overigen: joden, moslims, atheïsten. 7 Overeen, nr. 6, januari 2003 Reisverslag Roemenië Grootse herdenking in Boekarest van de heilige grootmartelaar Dimitrie van Thessaloniki. In 2003 brengt de Katholieke Vereniging voor Oecumene Roemenië en zijn oosterse christendom onder de aandacht. Om zich ter plekke te informeren reisde Leo van Leijsen afgelopen herfst naar Boekarest, Cluj en Ias, i, de hoofdsteden van de landsdelen waaruit Roemenië is samengesteld: Walachije (zuiden), Transylvanië (noordwesten) en Moldavië (noordoosten).