Overeen 2017-38

7 • april 2017 Tussen iconen en idolen Een preek door Patrick Chatelion Counet Vergoddelijking Als mensen ergens idolaat van zijn dreigen ze hun idolen te vergoddelij- ken. Veel twintigste en eenentwintig- ste eeuwse sport- en popidolen ontstij- gen in de ogen van hun fans de men- selijke natuur. Misschien niet zonder ironie schrijft Wieteke van Zeil in de Volkskrant : “Beyoncé als een sensuele Moeder Maria in een nis van bloemen, met twéé kleine verlossers in haar buik, bewijst dat Instagram het nieuwe huisaltaar is waar we toevlucht en geruststelling zoeken in beelden die ons leven ontstijgen”. De traditionele religie moge ingestort en vrijwel van de aardbol verdwenen zijn – sta me althans voor Nederland deze kleine overdrijving toe: nog hooguit één generatietje en in elk geval het Christendom is weg – van de weer- somstuit, want blijkbaar kunnen we niet zonder, zoekt de mensheid naar nieuwe vormen van transcendentie en sacraliteit. En wat is het een heerlijke vergissing om dit opnieuw in het alle- daagse te zoeken! Immers met hun onaards geachte voetbalbenen, hun vermeend goddelijke stem en would- be engelachtige uiterlijk, bevestigen de idolen wat hun vereerders nu net willen ontstijgen: de vergankelijkheid. Voetbalbenen verslijten, stemmen ver- gruizen en schoonheid (jazeker, hoe- wel bij Beyoncé weet je het maar nooit) vergaat. Verering Toch willen we onze idolen tot iconen verheffen. Dat heeft niets met de spor- ters of de zangers te maken. Dat heeft alles met de fans en de vereerders te maken. De glans van het gouden kalf dat ze hun idolen overhandigen straalt af op henzelf. Zij zijn zelf de alledaags- heid van hun bestaan beu. Zij snakken zelf naar eeuwigheid (‘eeuwige roem!’) en naar verlossing van het kwaad dat hen is aangedaan door in een onbe- duidend vergankelijk lichaam te zijn weggestopt terwijl ze voelen dat in hun geest onvergankelijkheid huist. De alweer bijna vergeten Michael Jackson leek een uit de hemel gevallen engel en zijn fans geloofden niet dat zijn danspassen ooit zo stroef konden worden dat geen Ibuprofen daartegen opgewassen was. Idolen maskeren ons metafysische verlangen naar God. We willen onszelf ontstijgen en vergeten dat dit alleen in God kan. Idolen bren- gen ons heel even in de waan van het bovenzinnelijke. Dat is tegenwoordig niet anders dan toen de heiligen vereerd werden als zij die God aanschouwd hadden en die verondersteld werden door God in een staat van genade te zijn gebracht, bijna zonder uitzondering martelaren die na een christelijk heldhaftige dood ten hemel zijn opgenomen. In hen aanschouwt men de aanwezigheid van het goddelijke en is het profane teniet- gedaan. In een icoon aanbidt men niet de heilige maar God die in hen werkt. Ziedaar ook het verschil met idolen. In idolen aanbidt men niet God, maar zichzelf of een projectie van zichzelf. Johan Cruijff kan tien keer de Messias of El Salvador genoemd worden, maar hij heeft geen Catalaan van Madrid of Franco verlost, althans niet voor eeu- wig. Na een tegendoelpunt begint alles weer van voren af aan, de verdruk- king, de vernedering en opnieuw een nederlaag. De ziel als icoon In idolen zoeken we het eigen verlan- gen naar het goddelijke te bevredigen. Het bewijst dat we dit verlangen in ons dragen. Wij willen dat onze idolen in onze plaats treden. Zij zijn – plaats- vervangend – onvergankelijk, trans- cendent en bovennatuurlijk. Wij creë- ren hen naar ons beeld. Juist om deze reden was idolatrie in het christendom verboden. Idolen worden verward met – en zij bespotten en vernietigen daar- door in zekere zin – het beeld dat we van God hebben. Dit beeld van God dragen we in onze ziel die een icoon van God is. Naar verluid is dit beeld, anders dan welk idool ook, onvergan- kelijk. £ Prof. dr. Patrick Chatelion is secretaris van de KNR en bijzonder hoogleraar Bijbel in de Nederlandse cultuur aan de UVA. San Marco is de titel van een boek, niet over de evangelist die als rechter- hand van de heilige Petrus bij het uitbreken van de Joodse Opstand in 66 na Christus de oudste herinneringen aan Jezus op schrift stelde, maar over de voetballer en topscorer Marco van Basten die Nederland in 1988 de Europese titel voetbal bezorgde. De Tien van Thialf is de aanduiding, niet van de martelaars uit Gorkum of de verzameling van door God gezegende grotheiligen, maar van een groep schaatsers die de toeschouwers van de IJshal Thialf in Heerenveen gedurende jaren in extase bracht. Afgebeeld als Moeder Maria plaatste de door haar fans als bovennatuurlijk beschouwde zangeres Beyoncé onlangs een foto van haar zwangere staat, de annunciatie van een tweeling. Zij liet zich afbeelden als de madonna, voor een rozenkrans, gesluierd, zij het verder bijna naakt – op Instagram is het met 8 miljoen likes op één dag de meest ‘gelikete’ foto ooit.