Perspectief 2018-41

2018 - 41 De Kerk als sacrament 41 Re ag eer Gevreesd wordt dat de Kerk zo op gelijke hoogte met Christus wordt geplaatst of als een verlenging van Christus wordt beschouwd ( Christus prolongatus ). - De lutherse theoloog Ernst Käsemann was van mening dat de term ‘sacrament’ maar beter niet voor de Kerk kan worden gebruikt, omdat die de indruk wekt van de Kerk het verlengde van Christus te maken. - Om die vrees te bezweren zullen we moeten zeggen dat de Kerk weliswaar het sacrament is en tegelijk dat zij maar een sacrament is. Als zij sacrament van het Rijk Gods wordt genoemd houdt dat ook in dat zij het dat Rijk niet is, daar niet mee samenvalt. Hetzelfde moeten we bedenken als we in de ecclesiologie spreken van representatie en plaatsbekleding. Als we de uitdrukking Kerk als sacrament goed willen verstaan betekent zij dat de Kerk (of haar ambtsdragers) niet op de plaats van Christus gaat zitten. Tenslotte, wat we hier met behulp van niet-theologische begrippen over sacrament en sacramentaliteit hebben gezegd, zouden we ook in meer vertrouwde woorden kunnen uitdrukken. Sacramentaliteit of de sacramentele bemiddeling speelt zich af in de tijd tussen Jezus' verblijf in onze wereld en zijn komst in heerlijkheid. Zij beweegt zich tussen een 'niet meer' en een 'nog niet'. De kerk leeft van een herinnering (Jezus is niet meer 'aards' aanwezig) en van een belofte (hij is nog niet aanwezig 'in heerlijkheid'). Zijn Aanwezigheid in de Kerk is door beide blikrichtingen bepaald. Terecht wordt de Kerk door Kasper en anderen dan ook een ‘eschatologisch teken’ genoemd; daarmee doen begrippen als historiciteit en voorlopigheid hun intrede. Zo wil ‘geloven [in] de Kerk’ ( credere ecclesiam ) als sacrament zeggen, dat men haar zeer ernstig neemt en tegelijk haar voorlopigheid en betrekkelijkheid beaamt. De hier gepresenteerde visie op de Kerk als een symbolisch netwerk of symbolische orde is door Chauvet ontwikkeld in het kader van een katholieke theologie van de sacramenten. Het lijkt me dat dit ‘antropologisch vloertje’ niet uitsluitend op de katholieke kerk van toepassing is en dat het kan dienen als verheldering van alle vormen van kerk(elijkheid). Het symbolisch netwerk, dat bestaat uit de drie elementen van heilige rituele handelingen, heilige geschriften en een heilige levensvoering, kunnen we in zeer uiteenlopende kerktypen in de een of andere vorm terugvinden. Wel zullen het gewicht van die drie elementen en de onderlinge verhouding niet in alle kerken hetzelfde zijn.