Jaargang 62 Nummer 4

Pokrof 8 de verdeling tussen de beide patriarchaten nu ongeveer 50/50 is. Naast deze orthodoxe kerken is er ook de zoge- naamde Grieks-katholieke Kerk, de geünieer- den, wier oorsprong teruggaat tot de tijd dat het westelijk deel van Oekraïne sterk onder Poolse invloed stond. Het was een poging om het gezag van Rome, inclusief de rooms-katho- lieke geloofsleer, bevestigd te krijgen in combi- natie met een op de Orthodoxie geïnspireerde liturgie en kerkorde. Ten tijde van Stalin werd deze kerk vervolgd en weken velen uit naar het Westen. Na de val van de Sovjet-Unie wisten de Grieks-katholieken vooral in het Westen van de Oekraïne hun plaats te hervinden, met een Katholieke Universiteit in Lviv en een groot-aarts- bisschop in Kiev. Begin Oekraïense oecumene? In tegenstelling tot de dubbelzinnige houding van het Moskouse patriarchaat hebben zowel de gelovigen van het Kievse patriarchaat als de Grieks-katholieken hun uiterste best gedaan om zich in de protestbeweging op de Maidan als voorvechters van de Oekraïense zaak te profile- ren, hetgeen hun vele sympathisanten verschaf- te. Ook protestantse kerken engageerden zich. In de kritieke situatie van die dagen vervaagden de grenzen tussen de kerkgenootschappen: in een en dezelfde tent op de Maidan werd over en weer gebeden, pastorale hulp verleend en kre- gen gewonden de eerst noodzakelijke opvang. Hulpgoederen, van de kerken afkomstig, werden aan allen die het nodig hadden verstrekt. Is dit het begin van een Oekraïense ‘oecume- ne’? Dat moet nog blijken, maar de muren zijn hoog. Er bestaat een ‘Al- Oekraïense Raad van Kerken en Reli- gieuze Organisaties’, die tijdens en kort na de Maidanopstand opmerkelij- ke uitspraken heeft gedaan. Maar met oecumene heeft deze raad weinig van doen. Hij is indertijd opgericht door president Koetsjma, die graag al wat religie was onder één dak wilde heb- ben. Ook islamitische en joodse orga- nisaties horen erbij, en wat de christe- lijke betreft: de grote kerken doen moeite om het toetreden van de kleine- re te bemoeilijken – die zouden het alleen maar lastiger maken. In de oecu- menische raden elders ter wereld, ook in de Wereldraad van Kerken, gaat men daar heel anders mee om en worden ook andere doelstellingen nagestreefd. Nuchter oordeelsvermogen gewenst Dat de Oekraïense kerken in de oorlogssituatie een duidelijke plaats zoeken in het maatschap- pelijk leven is zeker toe te juichen. Een gevaar is, dat ze zich te snel en te radicaal met één standpunt identificeren; dat ze een bepaalde politieke opvatting sacraliseren. Onder het patriarchaat van Moskou bestaat de neiging de gelovigen op te roepen tot absolute trouw en toewijding aan ‘Moedertje Rusland’, waaron- der dan uiteindelijk ook heel de Oekraïne ver- staan wordt. De Grieks-katholieke Kerk heeft de manifestanten die op de Maidan door scherpschutters zijn gefusilleerd, volgens haar eigen normen tot martelaren voor een heilige zaak gemaakt. ‘Het Hemelse Honderdtal’ wor- den ze genoemd. Met een theologische zwaai wordt een groep willekeurige slachtoffers, die echt niet allemaal christen waren en van wie sommige misschien net toevallig op de verkeer- de plaats stonden toen er geschoten werd, tot de altaren verheven. Een beetje meer nuchter- heid en oordeel des onderscheids zou te wensen zijn. Bepaalde straten of pleinen krijgen nu meteen al een naamsverandering en worden naar ’hel- den van de Maidan’ genoemd. Sinds 1917 heb- ben we iets dergelijks al zo vaak zien gebeuren. Hoe het hier nu verder gaat is helemaal onze- ker. Nog even, dan volgt er weer een politieke omslag, en dan moet je al die naambordjes weer verwisselen... Klaus van der Grijp Het beroemde Holenklooster in Kiev (Foto: A. Brenninkmeijer).