Jaargang 62 Nummer 4

Pokrof 2 1 Zorgdrager is theosis bij haar een vitaal beli- chaamde praktijk van liefde, aangedreven door de deugd van de eros extatikos . Het is een liefde die voortvloeit uit de eenwording met God en ze verbindt de passie van belichaamde eros met de zelfgave van goddelijke liefde ( agapè ). Zorg- drager definieert de opvatting van Myrrha Lot- Borodine als volgt: de aanschouwing van God gaat het concrete leven in, in mensen die hun schepsel zijn en dat van anderen bevestigen en omhelzen als ten diepste goed (p.15). In de ogen van Zorgdrager presenteert Lot-Borodine een mystieke en inclusieve visie op verlossing. Maria Skobtsova De theologe, filosofe, kunstenares, iconenschil- der en dichteres Maria Skobtsova geeft een nog radicalere wending aan het theosis -begrip, al- dus Zorgdrager. Na een turbulent en droef le- ven opende ze een opvanghuis voor daklozen, prostituees en ex-gevangenen in Parijs en hielp ze mee bij het opzetten van een vluchtroute voor Joden in de Tweede Wereldoorlog. Verra- den en afgevoerd kwam zij om het leven in de gaskamer van Ravensbrück. Volgens Zorgdra- ger is theosis bij Skobtsova ten diepste kenosis , de afdaling van Christus naar de armen in wie hij in alle misère zoekt naar hun schoonheid, het goddelijk beeld. Skobtsova legt de nadruk niet zozeer op deïficatie als morele zelf-vervol- making, maar op het communicatieve aspect: het liefhebben van de naaste, aldus Zorgdrager. Bij Skobtsova is ware ascese dat een mens zich- zelf volledig ontledigt in liefde, en de wereld so- lidair tegemoet treedt als de plaats waar Gods liefde vlees wil worden. Vergoddelijking bete- kent voor Skobtsova dat wij getransfigureerd worden tot gelijken aan Christus, aldus Zorg- drager. Skobtsova noemt het zelfs “christussen” die God opnieuw incarneren in daden van zelf- opofferende liefde. Ook zegt Skobtsova: “Het mysterie van de vereniging met de mens wordt het mysterie van de vereniging met God”(p.15). Skobtsova heeft verder scherpe kritiek op het ‘woestijnvader’-model van ascetische spiritu- aliteit enwijst er op dat spirituele teksten uit de oosterse traditie nauwelijks oog hebben voor de naastenliefde als een ascetisch werk. Waar spirituele teksten dat wél doen, eigent Skobtso- va zich deze onderstromen van haar traditie – zo stelt Zorgdrager vast – strijdbaar toe. ElisabethBehr-Sigel Verwant aan Maria Skobtsova is Elisabeth Behr-Sigel (1907-2005) op het punt van de we- reldse invulling van kenotische (zich ontledi- gende) liefde. Voor Behr-Sigel moet verlossing als deelhebben aan het goddelijk leven ervaar- baar zijn. Zorgdrager maakt duidelijk dat Behr- Sigel het begrip theosis kritisch betrekt in haar reflectie op sekseverschil. Zo bestrijdt ze de vi- sie van haar vriend Paul Evdokimov die op basis van een onderscheid in archetypen twee wegen van vergoddelijking voorstelt: een mannelijke en een vrouwelijke. Ascetische strijd zou de mannelijke weg zijn, intuïtie en contemplatie de vrouwelijke weg. Het gewijd priesterschap is een mannelijke roeping en het priesterschap van gelovigen is een vrouwelijke roeping. Voor Behr-Sigel is deze verabsolutering van de sekse een overgang van een theologie van het beeld Gods naar een theologie van gesloten concep- ten die een instrument van onderdrukking worden voor levende personen in hun diversi- teit van roepingen en charisma’s. Aansluitend bij kerkvaders ontwikkelt Behr-Sigel een theo- logische antropologie die het persoon-zijn cen- traal stelt. Zo ontstaat er bij Behr-Sigel een transformatief persoonsbegrip. “De mens over- stijgt als persoon het sekseverschil. De mens als persoon weerspiegelt het open, onkenbare, eschatologische wezen van God. Mensen zijn niet vast te leggen op de historische bepaald- heid van hun sekse maar geroepen om vrij en creatief te groeien als beeld van God” (weerga- ve van Behr-Sigel door Zorgdrager, p.17). Zorgdrager besluit haar rede o.a. met de inten- tie verder te willen werken aan een feminis- tisch-protestantse doordenking van verlossing als theosis. Tot slot wil ik een enkele kanttekening maken. De wijze waarop de drie vrouwelijke orthodoxe theologen het begrip theosis als daden van naastenliefde vormgeven, lijkt me ook voor protestanten heel herkenbaar. Wat wordt er in orthodoxe minderheidskerken (India, Finland of VS) over theosis gezegd? Soms zijn die gelui- den vernieuwend omdat men daar toch wat vrijmoediger met de traditie omgaat. Verder zou ik het door Zorgdrager gehanteerde gods- beeld graag nader ingevuld willen zien en ben ik benieuwd naar (feministische) reacties op haar rede. Huub Vogelaar De rede van prof. dr. Heleen Zorgdrager is te vinden via de link: http://www.pthu.nl/actu- eel/nieuws/n-10409/inaugurele-rede-prof.-dr.- heleen-zorgdrager-gewoon-goddelijk