Jaargang 62 Nummer 4

Pokrof 1 5 Armeense kruissteen (khachkar) (Foto: D. Neven). De ‘khachkar’ W at mij aan deze kruisstenen boeit is het gegeven dat je er een miniatuur- theologie in steen in kunt ontwaren. De herkomst van de khachkar is verbonden met de gebeurtenissen in Armenië vanaf 301 n. Chr. toen het christendom verwoede pogingen deed om voet aan de grond te krijgen. De khachkar bleek (na een tamelijk langdurig aarzelend be- gin) een effectief communicatie-, zo je wil, pro- pagandamiddel. Oude beeldtraditie verchristelijkt Na zijn doop en belijdenis van het christelijk ge- loof geeft koning Tiridates van Armenië zijn troepen opdracht alle heidense heiligdommen in het koninkrijk te verwoesten. Kruizen moes- ten voortaan de ruïnes hiervan sieren, als over- winningsteken van het nieuwe geloof, en als stille hint naar de bevolking om haar oude en gekoesterde praktijken af te zweren. Je voelt het al: dit ging niet werken. De hearts and minds van de mensen waren immers nog bij de oude religie. Vanaf de vroege vijfde eeuw pakt de Armeense kerk het van lieverlee anders aan. De bood- schap werd in grote vierkante, rechtopstaande gedenkstenen gekerfd, die oudere (Armeense) beschavingen hadden benut om kond te doen van militaire overwinningen, grote daden van overwinnaars en legenden. Nu werd de christe- lijke stèle gebruikt om Bijbelse verhalen en personages te illustreren. Of andere verhalen, zoals de dramatische bekering van Armenië tot het christendom (waarin de nog onbekeerde Een van de meest eigenaardige fenome- nen van Armenië is de khachkar, de veelvuldig het landschap sierende ‘kruissteen’. Khachkars zijn massieve, in steen uitgehouwen kruizen tegen een achtergrond van vegetatieve en/of geo- metrische vormen. Ze zijn doorgaans 1,5 tot 3 meter in hoogte en 0,5 tot 1 meter in breedte. Je kunt ze in het Armeense hoogland overal tegenko- men: op kruispunten, bij beekjes, rivie- ren, bruggen, in oude nederzettingen en kloosters, en niet te vergeten op begraafplaatsen. Ook zijn ze te vinden in streken die door de Armeense han- delslieden zijn bereisd, of waar Armeniërs in tijden van nood hun toe- vlucht zochten: Georgië, Azerbeidzjan, de noordelijke Kaukasus, de Krim, Moldavië en de Karpaten. Ds Dirk Neven, die in mei j.l. met men- sen uit zijn Protestantse Gemeente Nicolaïkerk te Utrecht een reis door christelijk Armenië maakte, vertelt over de ‘kruissteen’ en waar hij deze onderweg zoal tegenkwam.