Jaargang 62 Nummer 3

Pokrof 1 6 weet het zeker, maar in die tijd werden Joden nauwelijks aangenomen aan de belangrijke natuurkundige en wiskundige universiteiten. Duitse Russen hadden hetzelfde probleem, André Geim schrijft hierover in zijn biografie. De Sovjet-Unie was een gesloten land. Alleen etnische Joden mochten naar Israël reizen en etnische Duitsers naar Duitsland. In theorie. In de praktijk kreeg bijna niemand toestemming. Waarschijnlijk was de achterliggende gedach- te: natuurkunde en wiskunde zijn verbonden met militarisme, dus we zouden wel gek zijn om Joden en Duitsers tot de beste universiteiten toe te laten en ze vervolgens toestemming te geven om naar hun thuisland te gaan, onze vij- and.’ U studeerde in Jekaterinenburg van 1972 tot 1977. Was daar ook zoiets als een studentenleven? ‘Het was best een gevaarlijke onderneming om daar te studeren. Ik ben mijn moeder dankbaar dat ze mij heeft laten gaan. We hadden geen familie, geen kennissen in Sverdlovsk – zoals de stad toen heette, nu Jekaterinenburg. Ik heb eerst op een kamer gewoond. Het plafond was zo laag geplaatst, ik kon niet eens rechtop staan. Gelukkig was er al snel plaats op de cam- pus. We hadden met vijf jongens een kamer. Gek genoeg heb ik daar nooit problemen gehad, al was ik de jongste en al was bekend dat ik een ‘uitmuntend student’ was. Ik werd geaccep- teerd als een soort normaal persoon. Het was een mooi leven, iedereen is sociaal op die leef- tijd. We hielden elke avond ‘theeclub’. De ene avond in onze kamer, de andere avond in de meisjeskamer. Twintig, dertig jongeren bij elkaar. Eenmaal terug op onze kamer, begon- nen wij jongens echt te drinken. Ik deed mee; ik kon trouwens toch niet slapen. Natuurlijk was alcohol niet goed voor mij. Gelukkig is het tegenwoordig anders. Mijn zoon en dochter, dertigers nu, hebben in Rusland gestudeerd en zij drinken niet of weinig. Maar in mijn tijd was de sociale druk enorm groot, zeker als je ook nog jongen was. Natuurlijk kenden wij ook de Beatles. Officieel niet te koop, onofficieel wel. Net als de Rolling Stones, Deep Purple, de Doors. Maar we hadden vooral onze eigen onof- ficiële muziek, protestliederen van zangers als Vysotski, Galich, Okudzhava. Alle muziek was belangrijk voor mij, maar het mooiste vond ik rockopera’s: Jesus Christ Superstar en Evita . Evi- ta kwam in het laatste jaar van mijn studie op de lijst «toegestaan».’ Hoe strikt was het communisme, tot wanneer? ‘Ik vond het niet strikt. Ik kende de geschiede- nis. In vele gezinnen werd daar nooit over gesproken, maar mijn ouders praatten vrijuit over de Stalin-terreur. Mijn vaders vader was in het kamp geweest, de moeder van mijn moeder ook. Allebei zaten ze daar om volstrekt ondui- delijke redenen. Toen mijn grootvader zijn kamptijd uitgezeten had, werd hij verbannen naar een dorpje bij Magnitogorsk. Overdag moest hij in de stad werken, maar hij mocht er niet slapen. Toen mijn vader uit de Tweede Wereldoorlog terugkwam, ging hij in Magnito- gorsk wonen om dichtbij zijn vader te zijn. Maar zijn eigen vader mocht ook toen niet bij hem slapen. Dus vergeleken bij die tijd was de Sovjet-Unie van mijn tijd soft, heel soft.’ U bent op een bepaald moment de Bijbel gaan lezen. Hoe kwam u daarbij? ‘Op de middelbare school en op de universiteit hadden we verplichte lessen in marxisme, leni- nisme, in historisch materialisme, dialectisch Grafeen Grafeen is een enkele laag van het mineraal gra- fiet. Grafiet kent iedereen, het is de stof die een potlood kan doen schrijven. Grafiet is zuivere koolstof, ontstaan door ‘inkoling’ van plantenres- ten onder invloed van temperatuur en druk. Tij- dens dit ‘inkolen’ verdwijnen de elementen zuur- stof en waterstof en blijft uiteindelijk zuivere koolstof over. Grafiet bestaat uit op elkaar gestapelde lagen van aaneengeschakelde zesringen van koolstof. Gra- fiet is dus eigenlijk ‘allerlei laagjes grafeen op elkaar.’ De lagen liggen zo gestapeld, dat elke opeenvolgende laag een atoom heeft in het mid- delpunt van de vorige en volgende laag. Er is geen voorstelling te maken van de dunheid van grafeen: drie miljoen afzonderlijke laagjes zijn er nodig om een hoogte van 1 millimeter grafiet te bereiken. Op de heldere site www.grafeen.be is het volgen- de gedachte-experiment te lezen: “telkens als het grafiet een laagje dunner wordt, verliezen de elektronen aan weerstand, tot je uiteindelijk een enkele laag overhoudt – grafeen – waar elektro- nen zich massaloos bewegen, met amper weer- stand en waar ze zich gedragen als kosmische straling.”