Jaargang 62 Nummer 3

Pokrof 1 3 D e Wijsheid van God wordt op deze icoon als een persoon voorgesteld. Ook in de Bijbel wordt de Wijsheid van God gepersonifieerd. Het Hebreeuwse woord voor ‘wijsheid’, chochma , betreft vooral praktische wijsheid en niet zozeer hooggestemde bespiegeling. Het Nederlandse woord goochem dat van ‘chochma’ is afgeleid duidt daar op. Als het christendom zich vestigt in de antieke Grieks-Romeinse wereld, komen er andere associaties. De voorstelling van de Wijsheid op iconen gaat terug tot de uitbeeldingen van de Muzen van de Klassieke Oudheid. De Muzen inspireren beeldhouwers, schilders en schrijvers. In de christelijke gedachtewereld inspireert Gods Wijsheid de christen om op God gericht te leven. Ter ere van de god- delijke Wijsheid bouwde men in Constantinopel een kerk, H. Wijsheid geheten, mogelijk al tijdens de regering van keizer Constantijn (eerste helft 4 e eeuw). Later, onder keizer Justinianus I (527-565) werd ze herbouwd tot de beroemde Hagia Sophia zoals we die nu nog kennen. Een hele serie kerken met dezelfde naam volgde: in Ohrid (Macedonië), Kiev (Oekraïne), Thessaloniki (Griekenland) en Novgorod (Rusland). Dit zijn, net als de Hagia Sophia, Christus-kerken, toegewijd aan Christus als de goddelijke Wijsheid. In het Nieuwe Testament is Christus Gods wijsheid geworden (1 Kor 1:30); Gods wijsheid openbaart zich in de wereld om ons heen (1 Kor 1:21). Soms wordt de Wijsheid ook geïdentificeerd met de heilige Geest. Of met Maria: ze is dan de menselijkheid van Christus, ze is de grondslag van de eenheid van de Kerk. In de Russische Orthodoxie ontwikkelde de idee van Gods Wijsheid zich allengs tot die van een zelf- standige figuur met goddelijke trekken, een eigen (geschapen) persoon ten opzichte van de drie-ene God, maar toch innig met Hem verbonden. In het Bijbelboek Spreuken staat immers: ‘De Heer heeft mij, de Wijsheid, vóór al het andere verworven; toen Hij zijn scheppingswerk begon, schiep Hij eerst mij’ (Spr. 8:22). De idee van de Wijsheid past heel goed bij de platonische filosofie. Volgens Plato is er van al wat in de zichtbare wereld bestaat een eeuwig oerbeeld. In deze lijn hebben de Russen een complete leer van de Wijsheid ontwikkeld, die voor ons rationele westerlingen vaak wat moeilijk te begrijpen is. De Russische theoloog Bulgakov (1871-1944 ) heeft hier veel over geschreven. De Wijsheid is niet echt te omschrijven, meer een veelzijdig en complex idee. De Wijsheid ordent al wat bestaat tot een organisch geheel, minder met je verstand en veel meer met je intuïtie te vatten. De Wijsheid is dan het oer-menselijke en de ‘morgen’ van de schep- ping. De Russische leer van de goddelijke Wijsheid zien we ‘voorbereid’ in de iconografie. Vanaf de 15 e eeuw ontstaat de voorstelling zoals we die op deze achttiende-eeuwse icoon zien. De Wijsheid Gods zetelt op een troon (op andere iconen vaak door zeven zuilen gedragen, welke genoemd worden in Spreuken 9:1: ‘De Wijsheid Gods heeft zich een huis gebouwd, zeven zuilen heeft zij uitgekapt.’). De gekroonde en gevleugelde Wijsheidsfiguur heeft vrouwelijke gelaatstrekken. We zien haar te midden van twee voorsprekers: rechts Johannes de Voorloper (Doper) die de profeten van het Oude Testament vertegenwoordigt, en links Maria, die hier haar Kind in een mandorla bij zich draagt en die het Nieuwe Testament representeert. Boven het hoofd van de Wijsheid zien we Christus (dus niet samen- vallend met de Wijsheid). De tekst van de boekrol die Johannes in de hand heeft, verwijst hiernaar met de woorden: ‘Zie het Lam Gods’. Helemaal boven in de icoon zien we de hemeltroon, waar God