Jaargang 62 Nummer 2

Pokrof 2 3 Byzantijnse liturgie VI D e communie is een be- langrijk onderdeel van de eucharistieviering of Goddelijke Liturgie. In de La- tijnse ritus van de Katholieke Kerk wordt bij de communie veelal slechts de geconsacreer- de hostie uitgereikt, het drin- ken uit de kelk is meestal voor- behouden aan de priester. (Vaak alleen bij speciale gele- genheden kan het voorkomen dat de gelovigen ook onder de twee gedaanten van brood en wijn communiceren.) In de oosterse liturgieën ontvangen de gelovigen die deelnemen aan de communie, en dat zijn door- gaans niet alle aanwezigen, de- ze steeds onder twee gedaan- ten. Dit gebruik dat overal bestond in de Kerk van de eer- ste eeuwen, is in de oosters-or- thodoxe (orthodox van Byzan- tijnse ritus) Kerken en de Grieks-katholieke (katholiek van Byzantijnse ritus) Kerken bewaard gebleven. De nutti- ging onder twee gedaanten kan op verschillende manieren ge- beuren. Ofwel worden de ge- daanten van brood en wijn af- zonderlijk genuttigd (iedereen ontvangt het heilig Brood in de mond en drinkt dan uit de kelk, of de wijn wordt met een lepel toegediend), ofwel brood en wijn worden gezamenlijk ge- nuttigd. De deeltjes van het heilig Brood worden vóór de communie in de kelk met wijn gedaan en door de priester bij de communie-uitreiking met een lepeltje eruit genomen. Ook gebeurt het dat het uiteinde van het partikel in de wijn wordt gedoopt op het ogenblik dat de gelovige aan de com- munie deelneemt. De Arabische katho- lieken van de Byzan- tijnse ritus hebben daartoe een ingeni- eus stuk liturgisch vaatwerk ontwikkeld: midden in de dis- kos (pateen met opstaande rand) is de kelk gesmeed, zodat de priester in dit vaatwerk het Lichaam en Bloed des Heren in zijn linkerhand houdt om met zijn rechter de communie on- der twee gedaanten toe te die- nen. In het Westen gebruikt men ongerezen (ongedesemd) brood, de oosters-orthodoxen en grieks-katholieken gebrui- ken gerezen brood. Zijn in de Katholieke Kerk van het westen kinderen pas op la- tere leeftijd (sinds Paus Pius X, 1903-1914, vanaf hun zevende jaar) toegelaten tot de commu- nie (EersteHeilige Communie), in het oosten worden ook on- mondige baby’s toegelaten tot de Maaltijd van de Heer, indien zij brood en wijn kunnen ver- dragen. Katholieken ontvangen de com- munie op de tong of op de hand. In de westerse Katholieke Kerk is het sinds 1969 in die kerkpro- vincies waar de bisschoppen- conferentie daarom gevraagd heeft, wel toegelaten de hostie op de hand te leggen, maar in veel landen wordt de handcom- munie nog vaak door de gelovi- gen als oneerbiedig gezien. Dat leeft ook in de Byzantijnse ker- ken. Maar in de Byzantijnse tra- ditie – of oosterse tradities über- haupt – was de handcommunie overigens ooit de gewone ma- nier om het heilig Brood te ont- vangen, zij het dat de gelovigen nadat het heilig Brood in de handpalm was gelegd, dit niet met de andere hand naar de mond brachten, maar het parti- kel rechtstreeks met de mond vanuit de handpalm nuttigden. Dat is in een andere dan de By- zantijnse Kerk, namelijk de As- syrische Kerk, nog altijd de tot op heden bewaarde traditie van communiceren. Het is in de By- zantijnse Kerk ook de wijze van communiceren door de pries- ters. 1 Een enkele katholieke ge- loofsgemeenschap van de By- zantijnse ritus praktiseert de handcommunie zoals gebruike- lijk in de westerse liturgie, zij het , naar oosterse traditie, nooit zonder het nuttigen van de geconsacreerde wijn. Dolf Langerhuizen 1 Soms wordt deze handcommunie in de Oosters-orthodoxe kerk door de gelovigen gepraktiseerd in de oude uit Jeruzalem stammende Jakobusliturgie met haar archaïsche rituelen (doorgaans gevierd aan een altaartafel vóór de iconostase ‘versus populum’, d.w.z. de voorganger naar de gelovigen gekeerd, zie: https://www.youtube.com/watch?v=q4Ac8J7Wuis ). [red.]