Jaargang 62 Nummer 2

1 9 Pokrof haar mond. De inscriptie luidt: ‘En kijk, een dui- vel voedt een heks.’ Dan zien we van boven naar beneden een ondersteboven opgehangen figuur (tekst jammer genoeg niet te lezen), daaronder een moordenaar die opgehangen is aan zijn voe- ten en zijn hals, en daaronder weer een man die omschreven wordt als een ‘afgunstige gulzig- aard’. In de derde kolom bovenaan bungelt de dief, opgehangen aan handen en voeten. In de vierde kolom wordt een naakte priester – als zodanig herkenbaar aan zijn oosterse baard en lange haren en westers aandoende tonsuur – bereden door een duivel die met een zwaard zijn nek bewerkt: ‘Wee, dergelijke priesters, die zelf niet handelen volgens dewet en hunmensen niet onderwijzen.’ De enige die gekleed is in dit tafe- reel is de kroegbazin. Een duivel klemt zich vast aan haar rug. Zij zit achter de bar en schenkt drank uit een kruik in een pul. Onder de bar ligt de kroegbaas, wiens armen achter zijn rug zijn vastgebonden. Naast hem zit een duivel schrij- lings op twee figuren die hij zonder ophouden te drinken geeft. 20 ] In de niet voor specifieke zonden bestemde hel zitten de overige zondaren waar ze ‘normale’, eeuwigdurende kwellingen ondergaan. Marc. 9, 48: … de hel … waar hun worm niet van ophouden weet en het vuur niet dooft . Inmanden geschilderd in medaillons ondergaan de zielen de kwelling ‘van het onblusbare vuur’ (rood), die ‘van de ondoor- dringbare duisternis’ (zwart), de rusteloze en onverzadigbare ‘wormen’ (beige), en die van de onbeweeglijkheid (?). Bovendien worden allen nog geplaagd door met haken bewapende duivels. Besluit De icoon van het Laatste Oordeel brengt ondub- belzinnig vele – zo niet alle – uitspraken in de Bij- bel met betrekking tot de dag waarop de tijden een einde zullen nemen, in logische en verhalen- de volgorde in beeld. Hiervanhebbenwij er in dit korte bestek slechts enkele kunnen citeren. De periode waarin onze icoon geschilderd werd was een tijd van troebelen. Voor de zoveelste maal stonden de bestaande geopolitieke verhoudingen op springen: de Osmanen rukten op tot aan de poorten van Wenen en de landen rondom het kleine Slowakije streden als altijd om de macht over elkaars grondgebied; een strijd die heden ten dage nog een venijnig (en zeer treurig) staar- tje blijkt te hebben. Een gewaarschuwd mens telt voor twee. De boodschap van de icoon lijkt een cliché, dat ondanks dat misschien toch nog te denken geeft: Bezint voor gij begint! Graag beëindigen we dit artikel met wat troost- rijker woorden uit de Openbaring oftewel Apo- calyps van Johannes (Openb. 21, 4): Hij (God) zal alle tranen uit hun ogen wissen en de dood zal niet meer bestaan: geen rouw, geen geween, geen smart zal er zijn, want al het oude is voorbij. Victoria van Aalst en Annette Rijtma Victoria van Aalst is directeur van de A.A. Bredius- stichting (www.brediusstichting.nl) en Annette Rijtma is kunsthistorica. Alle foto’s van de icoon in Deel I en Deel II van dit artikel: Anita Vonk. Wie een grotere fotoversie van de icoon wil, kan deze gratis in digitale vorm verkrijgen bij de A. A. Brediusstichting: brediusstichting@hetnet.nl Bibliografie: o.a. J.-P. Himka: Last Judgment: Iconography in the Carpathians (Toronto, 2009). De priester in de hel.