Jaargang 62 Nummer 1

Pokrof 1 4 I n de Karpaten komt het beeld in of op vrijwel iedere kerk voor. Dit zou te maken hebben met de ‘eschatologische crisis’ waarin de wereld in die tijd verkeerde: in 1453 was Constantinopel gevallen en het jaar 1492 werd gezien als het begin van de slotfase van het 7 e millennium na de schepping van de wereld door God. In navolging van de Septuagint (Griekse vertaling OT) zou deze in 5508 v.Chr. hebben plaatsgevonden. Het getal 7 in 7000 werd in ver- band gebracht met de zevende dag waarop Gods schepping van de wereld voltooidwas. De wereld zelf naderde daarom nu ook zijn voltooiing: het einde was nabij. ‘Oordelen over levenden en doden’ Al vanaf het vroege christendom werd de gelovi- ge gewaarschuwd voor de Wederkomst aan het einde der tijden van de Heer in heerlijkheid om te oordelen over levenden en doden. Als doctrine vin- den we deze zin al in de eerste teksten van het Credo (Nicea 325), de geloofsbelijdenis die men tijdens iedere Heilige Liturgie zingt of reciteert. De gemiddelde middeleeuwer leidde zijn/haar zware leven in een periode getekend door gruwe- lijke oorlogen en plagen, een leven dat veelal te kort was omnog tot inkeer te komen, mocht hij – blootgesteld aan de verleidingen van de duivel – gekozen hebben voor de aantrekke- lijke ‘brede’ weg, die leidde tot zijn verderf. Het was daarom zaak de gelovigen bij de les te houden en hen er in woord en niet mis te verstane beelden van te doordringen zich verre te houden van zondige praktijken, wil- den ze in aanmerking komen voor een plaats in de hemel. Rood van de passie In niets verhullende beelden laat daarom onze icoon aan de zondaar zien welke afschrikwekkende straffen er staan voor de verschillende groepen zonden, alle gerela- teerd aan een van de ‘hoofdzonden’. (Een correctere term zou zijn: hoofdondeugden of ‘ hoofdpassies’ , omdat ze als passies niet altijd per se omgezet hoeven teworden in feitelijke daden – d.w.z. in zonden – maar we houden hier voor het gemak vast aan de meer gang- bare benaming.) Het is niet vreemd dat de dominerende kleur op deze icoon rood is: rood staat voor offer- bloed, vuur, passie, agressiviteit en ook, psycho- logisch gezien, voor de afbraak van het oude en het begin van het nieuwe. Iconografische beschrijving 1 ] Jes. 34, 4: De hemel wordt opgerold als een boek- rol. Openb. 6, 12: …de zon werd zwart als een haren zak en de maan werd helemaal rood als bloed. Hand. 2, 20: De zon zal veranderd worden in duister- nis, en de maan in bloed, eer dat de grote en doorluch- tige dag des Heren komt. De blauwe boekrol stelt de hemel voor en is bezaaid met sterren. Links voor de beschouwer staat een witte zon en aan de andere kant een rodemaan. Zelden gebruiken de iconografen in deze voorstelling – en evenmin in de kruisigingsafbeelding – de in de Bijbel beschreven kleur voor de zon. 2 ] Heb. 12, 22: … u bent genaderd tot de berg Sion en de stad van de levende God, het hemelse Jeruza- lem … Boven de stadsmuur rijzen de gebouwen van de nieuwe stad uit. Zoals ook in Openb. 21, 22 staat, is er geen tempel: Maar een tempel zie ik er niet, want God deHeer, de Albeheerser, is haar tem- pel … Voor de geopende stadspoort staat Jezus, ‘IC XC’, tegenover achtereenvolgens (van rechts naar links) de Moeder Gods, ‘de Godbarende’; Het Laatste Oordeel, de Oost-Slowaakse icoon in de kerk van Lukov-Venécia. (Zie ook in kleur: de cover van deze Pokrof)