Jaargang 61 Nummer 3

Pokrof 1 4 opdracht de aarde te dienen en te bewaren. Maar ‘de zonde van Adam’ is de menselijke weigering de wereld als een geschenk van God te zien die ons verbindt met de rest van de schepping. De orthodoxe theologie legt veel nadruk op de trans- figuratie, vooral bij het feest van de Verheerlijking van Jezus op de berg op 6 augus- tus en bij het feest van Epifanie op 6 januari. Deze feesten brengen de uiteindelijke bestem- ming van de schepping aan het licht als de verrij- zenis en het herstel van alle dingen in de toekom- stige tijd. De natuurlijke schepping is onafschei- delijk verbonden met de identiteit en de bestem- ming van heel de mensheid. We laten allemaal een ecologische voetafdruk achter. Die voetaf- druk wordt echter zo zwaar dat het de draag- kracht van de aarde te boven gaat en het zijn met name de armsten die hiervan het meest te lijden hebben. De milieuproblematiek is hierdoor onlosmakelijk verbonden met het armoede- vraagstuk. Werk van het patriarchaat Het Oecumenisch Patriarchaat van Constan- tinopel heeft al onder patriarch Demetrios (1972 –1991) sinds 1989 de eerste september, het begin van het orthodoxe kerkelijk jaar, bestemd als de dag van de bescherming en het behoud van de natuurlijke leefomgeving. Het werk hiervoor is de laatste 25 jaar voortgezet met onder meer de oprichting van een Religieus en Wetenschap- pelijk Comité voor de Leefomgeving, en met interdisciplinaire en interreligieuze symposia en conferenties op het eiland Halki in Turkije. Steeds meer komt hierbij de nadruk te liggen op de noodzaak van een radicale verandering in ethische opvattingen en van een nieuw spiritueel ethos. Orthodoxe spiritualiteit: eucharistisch en ascetisch ethos De patriarch zei in de lezing: “Ecologische pro- blemen zijn wereldwijd. Vervuiling van het milieu is niet beperkt binnen nationale grenzen, want de gevolgen treffen alle levende wezens. Het betreft niet alleen deze generatie, maar ook de komende. Onze planeet heeft een groot gemeenschappelijk belang en de aantasting van de natuur in een bepaald deel van de wereld heeft onvoorziene effecten op de rest van de pla- neet. Onze kerk begeleidt de initiatieven en erkent de bijdrage van hedendaagse ecologische bewegingen voor de bescherming van de schep- ping.” En vervolgens: “Orthodoxe theologie gelooft dat het rentmeesterschap van de schep- ping gekenmerkt is door een diep besef van rechtvaardigheid en van matigheid. Ze onder- streept dat menselijke wezens allereerst dank verschuldigd zijn aan God voor de gave van de schepping en sober moeten omgaan met de bronnen van de schepping. Kort gezegd, het beschrijft menselijke wezens als ‘eucharistisch’ en ‘ascetisch’. Dit betekent dat het geheel van de materiële schepping beschouwd en beschermd moet worden door de ogen van de liturgie. Iedere gelovige is geroepen om het leven te vieren op een manier die de woorden van de Goddelijke Liturgie weerspiegelen: “Het Uwe uit het Uwe bie- den wij U aan, in alles en voor alles.” (vert. P.Br. ) Eucharistisch Het woord eucharistie betekent ‘dankbaarheid’ en wordt verstaan als de diepere betekenis van de liturgie. Hiermee “herinnert de Orthodoxe Kerk er ons aan dat de geschapen wereld niet simpel ons bezit is, maar eerder een gave van verwonde- ring en schoonheid. Daarom is het geëigende antwoord op dit geschenk het te ontvangen en te omarmen met dankbaarheid. Het misbruik van dit geschenk wordt gezien als het gevolg van egoïsme en hebzucht. Het eucharistisch taalge- bruik is het tegendeel van het consumptief gebruik van de wereld. Consumeren betekent letterlijk uitgeven, uitputten. In de opvatting van het consumeren zijn goederen louter objecten. Zij dragen geen bijzondere heiligheid in zich en hebben geen enkele relatie tot de Schepper en instandhouder van alles. Met het doorsnijden van de afhankelijkheid van de dingen van God, verliezen we ook de betekenis van de ‘ander’ als onze naaste, die dan ook ervaren wordt als een rivaal, omdat hij of zij dezelfde dingen nastreeft. Daarmee gaat de betekenis van gemeenschap (koinonia ) verloren en keren we terug tot de oor- log van allen tegen allen ( bellum omnium contra omnes ).” De patriarch stelt dan tegenover het woord con- sument het woord communicant en tegenover het consumentisme het eucharistische ethos. “Een eucharistisch gezind persoon begrijpt dat God de wereld geschapen heeft, niet om te verdwij- nen maar om getransformeerd te worden. Hij schiep geen menselijke wezens om bezitters of exploitanten van de schepping te worden, maar eerder priesters van de schepping, die alle goe- deren ‘eucharistisch’ gebruiken, niet door de schepping te verwoesten maar om haar nog mooier te maken. Hij of zij bezít geen dingen, maar deelt erin, ondertussen levend in gemeen- schap met anderen, als deelnemers aan een