Jaargang 58 Nummer 5

De Holocaust door de nazi’s op de Joden in de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) trof in belangrijke mate Oekraïne, dat tot de Duitse bezetting deels bij Polen, deels bij de Sovjet-Unie hoorde. Aan beide zijden van dit kwaad stonden bewoners van Oekraïne: Oekraïense Joden en hun helpers aan de ene kant, met de nazi’s collaborerende of door hen medeplich- tig gemáákte Oekraïners aan de andere kant. Daartussen het gebied van ‘een alles overheersende houding van onverschilligheid onder de bevol- king’. In belangrijke mate gaat het in Oekraïne om de ‘holocaust by bullets’ (holocaust door kogels), de uitroeiing van de Joden, niet door de gaskamers in de vernietigingskampen maar in de vorm van massa-executies door Einsatzgruppen en SS- Sonderkommando’s. In Oekraïne begint zeventig jaar na deze zwarte episode pas de worsteling hiermee. De Nederlandse theologe Heleen Zorgdrager verblijft vaak voor lange- re tijd in het land en doet verslag van deze ‘Vergangenheitsbewältigung’. D e cijfers gaan het voorstellingsvermogen te boven. Van de circa 3 miljoen Joden die in 1941 op het grondgebied van Oekraïne leefden, zijn er 1,5 miljoen vermoord in de Holocaust. In West-Oekraïne, waar de regio Galicië ligt, heeft slechts 2 % van de gehele Joodse bevolking over- leefd. Historici zoeken naar een verklaring. De nazi’s gingen buitengewoon planmatig te werk in hun ‘holocaust by bullets’ in Galicië en om- streken. Er waren factoren die behulpzaam wa- ren. In de Poolse staat, waartoe het westelijk ge- bied vanOekraïne behoorde tot aan 1939, was er al een toenemend antisemitisch klimaat. Steeds meer wordt ook bekend over medewerking van Oekraïners aan de massamoorden, vrijwillig maar ook door Duitsers afgedwongen in diverse hand- en spandiensten, zoals de Franse priester en onderzoeker Patrick Desbois in zijn indruk- wekkende interviews optekende ( The Holocaust by Bullets , 2009). Bekend is verder het beeld van een alles overheersende houding van onverschil- ligheid onder de bevolking. Misschien is het daarom wel zo verbazingwek- kend dat Oekraïne toch op de vierde plaats staat van de ‘Righteous among the Nations’ (Recht- vaardigen onder de Volken). Dat is de eretitel die door de staat Israël wordt toegekend aanmensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog hun leven in de waagschaal hebben gesteld om Joodse mede- mensen te redden van de vernietiging. In totaal 1185 Oekraïense burgers hebben deze eretitel van het centrum Yad Vashem ontvangen. Ter vergelijking: Polen staat op de eerste plaats, Nederland tweede en Frankrijk derde. Oekraïne worstelt met herinnering aan Holocaust 3 De holocaust-overlevende Itzchak Komem (links op de foto) uit Jeruzalem spreekt op de studieconferentie ‘Rechtvaardigen – de redders van levens. Historische ervaring en morele lessen’, afgelopen voorjaar aan de Polytechnische Universiteit te Lviv. (Foto: H. Zorgdrager) Pokrof