Jaargang 55 Nummer 1

Pokrof 1 7 me en de reactionaire elementen in zijn kerk. Hij schreef ‘Tegen degene die de geest uitscha- kelen’. Hij zei: Ik ben christen, maar ik spreek voor mijzelf, niet voor een natie of een confes- sie. Zijn moeder was katholiek, een Française. Berdjajev stond sympatiek ten opzichte van het katholicisme, ja sympathiek ten opzichte van alle menselijke spiritualiteit, ten opzichte van alles wat daarinwaar is en naar God toe kan lei- den.” Wat is bij Frank, die toch jood is, het christelijke element? Interessante vraag. Hij beschouwt zichzelf als christen. (Frank werd Orthodox in 1922, red.). Hij heeft jodendom en christendom niet als el- kaar uitsluitend beschouwd. Die twee staan voor Frank spiritueel niet tegenover elkaar. Voor Frank is de godmensheid – een grondge- dachte van het christendom – een basisidee, niet alleen theoretisch, maar ook in het contact met de wereld. Franks ontologie (wijsgerige zijnsleer, red.) is volgens Berdjajev één van de diepste van zijn tijd. Het menselijke is geworteld in het goddelijke, een christelijke idee. Dat geeft een geborgen- heid die men in de buitenwereld, in de externe wereld, hard had gemist. In de eerste helft van de 20 e eeuw was die externe wereld een nacht- merrie: de Eerste Wereldoorlog, Lenin, Stalin, de Tweede Wereldoorlog. Deze mensen waren romantici à la Novalis en Schellling. Ze leefden in twee werelden, waarvan ze geloofden dat die één zijn. Geworteld waren ze in de geesteswe- reld, hunmoederland. Hun uitwendigemoeder- land was vernietigd: ze waren ballingen. In de buitenwereld vonden ze weinig steun. Die we- reld was onstabiel en stormachtig. Frank spreekt in zijn boek ‘Volgens de sterren’ (Follo- wing the stars) over een schip dat zich in de storm oriënteert aan de sterren, aan de eeuwi- ge werkelijkheid.” Deel drie van uw laatste boek gaat over de zoektocht naar een authentieke spiritualiteit. Hoe ziet u die? “De zoektocht naar authentieke spiritualiteit wil het transcendente menselijke potentieel vervullen. Ze ziet de huidige staat van de mens als slechts een schets, een embryo van wat we werkelijk kunnen worden: cognitief, emotio- neel, spiritueel, esthetisch, sociaal, anderszins. Ik denk aan de alternatieve wetenschappelijke theorieën als die van Rupert Sheldrake of van David Bohm. Bijvoorbeeld Bohm’s interpreta- tie van de quantum-mechanica. Een spirituele kijk op de kosmos komt terug. Zo is er de ziens- wijze dat alle gebeurtenissen in het heelal opge- slagen blijven in een ‘ zero-energy field ’. Daarmee krijgt het bijbelse idee van het ‘Boek van het Zijn’ steun. De idee van een herinnering in het heelal voert naar de zienswijze van het heelal als een levend organisme. Dat is niet God, maar het sluit God ook niet uit. Het gaat bij dit alles om het overwinnen van de kloof tussen een spi- rituele visie op de wereld en de hedendaagse fy- sica. En tussen een spirituele visie en de psy- chologie. Denken we aan Jung, aan KenWilber, aan Stanislav Grof met zijn idee van een trans- persoonlijke psyche. Het studieobject van de laatste is de spirituele ervaring van ons bewust- zijn, een doelgericht onderzoek naar de spiritu- ele kant van de mens. De mens is geboren met spiritualiteit. Dat is niet iets dat je leert, niet het resultaat van culturele suggestie en van op- voeding.” Wat is de rol van het christendom daarin, meer in het bijzonder het Orthodoxe christendom? “De taak van de kerk en het Orthodoxe chris- tendom is zoeken naar waar de impuls van het spirituele ligt. Niet tégen de impuls ingaan, maar deze omarmen, en niet dogmatiseren. Kij- ken naar waar de Geest van Christus is. ‘De Geest ademt waar Hij wil’, zegt de Bijbel. Sa- men met de Geest te zijn, is de taak van de he- dendaagse kerk. Er zijn veel verleidingen en veel gevaren op die weg, maar het is toch een avontuurlijk en spannend pad. Veel van de Or- thodoxe gelovigen hebben deze spirituele im- puls hard nodig. ‘Wees volmaakt, zoals uw Va- der in de hemel’. Dat is niet alleen iets moreels - dat ook! –, maar gaat over een alomvattende in- tegrale perfectie. Eenheid van geest en lichaam, maar ook eenheid van bewustzijn en onderbe- wustzijn. Negatieve energie moet je niet onder- drukken, maar verwerken. En gebruiken voor constructieve en creatieve doelen.” Leo van Leijsen * T. Kochetkova, The Search for Authentic Spiri- tuality inModern Russian Philosophy: The Perdurance of Solov’ëv’s Ideal, 2007, ISBN10: 0-7734-5412-8 ISBN13: 978-0-7734-5412-5.